در گفت‌ و گویی با مدیر عامل بورس كالا مطرح شد؛ از تضاد منافع صنایع تا ضعف ساختاری اقتصاد ایران

به گزارش «پایگاه خبری بورس کالای ایران» به نقل از تعادل، در همه كشورها بازار كالاهای پایه در بخش‌های مختلف صنعتی، پتروشیمی و كشاورزی با مشكلات ساختاری روبه‌رو هستند و دولت‌ها برای از بین بردن محدودیت‌های بازار‌ها اقدام به تشكیل بورس كالا كرده‌اند تا با استفاده از مكانیسم‌های جدید، عرضه و تقاضا در داخل كشور به دور از مشكلات انجام شود. از اهداف تشكیل بورس كالا در ایران نیز جلوگیری از نوسانات كاذب قیمت محصولات ناشی از ارتباط نامشخص و نامناسب میان عرضه و تقاضا، امكان مدیریت ریسك و محافظت از نوسانات آتی قیمت، وجود یك نظام قیمت‌ گذاری شفاف بر پایه تعادل میان عرضه و تقاضا و نیاز بازار، وجود سیستم اجرایی و ناظر بر حسن انجام تعهدات طرفین معامله، ایجاد سیستم جمع‌آوری، پردازش و تحلیل اطلاعات و آمار تولید، واردات، صادرات و مصرف در جهت اطلاع‌ رسانی به بازار و تصمیم‌گیری مطلوب و هماهنگی میان بخش‌ های تولیدی و بازرگانی در زمینه واردات، صادرات و بازار مصرف اعلام شد اما بازار ایران همچنان از ضعف‌هایی رنج می‌برد كه نیاز است با رفع آن بازار منسجم‌تر داشته باشیم ضعف‌ هایی كه برون سازمانی و مربوط به ساختار اقتصادی كشور است و با رفع آن می‌توان بازاری در سطح جهانی راه انداخت.

سلطانی‌ نژاد معتقد است: یكی از ضعف‌های بازار ایران این است كه صنعت‌ها و كالاها هج نشده‌اند، یعنی پوشـش خطـر در برابـر ریسك قیمت انجام نشده است در واقع بیشترین منافع هج برای تولیدكنندگان است. مساله دیگری كه باید در این بازار عنوان كرد تعیین نهاده یك صنعت است اینكه در دنیا برای هر صنعتی یك نهاده وجود دارد و به واسطه آن نهاده هج صورت می‌گیرد. مثلا در بازار فولاد، شمش طلا نهاده آن تلقی می‌ شود كه در بورس لندن مورد استفاده است و در پتروشیمی، پی وی سی 65 یكی از نهاده‌های تولید است.

ما اگر بتوانیم از این طریق تلاطمات قیمتی كالا را از بازار كاهش دهیم و تندی آن را از بین ببریم، با افزایش‌های ناگهانی و كاهش افسار گسیخته مواجه نخواهیم بود زیرا دغدغه اصلی بازار تلاطمات كنترل نشده است و با استفاده از تكنیك هج و تعیین نهاده بازار تعادل را به بازار بر می‌گردانیم. در ادامه مشروح گفت و گوی روزنامه تعادل با حامد سلطانی‌نژاد، مدیرعامل بورس كالای ایران را در خصوص آخرین وضعیت این بورس و جایگاه آن در اقتصاد می خوانید؛

كارگزاران و فعالان بازار در حوزه كشاورزی معتقدند كه فعالیت در بورس كالای كشاورزی مورد اقبال فعالان این حوزه نیست و رغبتی برای ورود در این بازار ندارند دلیل این عدم رغبت چیست؟

در خصوص بورس كالای كشاورزی باید شرایط زیادی را در نظر داشت و نباید این بازار را به‌صورت تك‌بعدی تحلیل كرد. برای بررسی این بازار و قیمت‌گذاری محصولات آن باید شرایط قبل از فروش از قبیل تولید را نیز در نظر گرفت. بخشی از مشكلات كشاورزی ایران ساختاری است به عنوان مثال در بسیاری از موارد زمین‌های كشاورزی در ایران دارای مقیاس كوچكی هستند. وقتی مقیاس واحد تولیدی كوچك باشد تولید‌كننده آن، به دنبال بازاریابی جدیدی نیست. از طرف دیگر دركشورهایی كه ساختار كشاورزی مناسب و بزرگی دارند نوع نگاه به بخش كشاورزی تفاوت دارد و كشاورز دارای جایگاه خاصی در آن كشور است در كشوری مانند امریكا كشاورز شخص متمولی است در گذشته برخی از روسای جمهوری امریكا دارای پیشینه كشاورزی بودند. در بورس كالا نیز برای رفع مشكلات عرضه و تقاضا و تسهیل مبادلات كالای كشاورزی رینگ كشاورزی راه‌اندازی شد.

هم‌اكنون نیز برای رفع كمبود نقدینگی كشاورزان در بورس كالا استفاده از گواهی سپرده كالایی به عنوان ورقه بهادار در دستور كار قرار گرفته است. توجه داشته باشید كه وقتی معامله‌گر می‌خواهد كالایی را معامله كنید وجود كالا برایش دارای اهمیت است در روش جدید، كشاورز حین تحویل كالا به انبار، قبض انبار یا گواهی سپرده را تحویل می‌گیرد. همواره كشاورز یا صاحب كالا این دغدغه را دارد كه كالا را چگونه بفروشد، زیرا حین فروش محصول با حجم عظیم عرضه مواجه می‌شود برای این قضیه طرح گواهی سپرده مطرح شد.

این طرح بسیاری از مشكلات بخش كشاورزی را پوشش می‌دهد زیرا اولا كشاورز با عرضه زیاد روبه‌رو نمی‌شود و با همان قبض انبار می‌تواند كالا را معامله كند این قبض انبار یا همان گواهی سپرده نزد ثبت‌كننده بازار به عنوان دارایی ثبت می‌شود و قابلیت مبادله دارد حتی با این قبض انبار می‌تواند، تسهیلات دریافت كند در گذشته قبض انبار دارای بازاری برای انجام معاملات ثانویه نبود به همین دلیل اعتبار زیادی برای قبض انبار‌ها قائل نبودند تا تسهیلات ارائه كنند، زیرا فروش كالا دغدغه اصلی صاحب كالا و بانك‌ها بود كه آیا این محصول قابلیت نقدشوندگی دارد تا دریافت‌ كننده تسهیلات بتواند از پس تعهدات خود برآید.

اگر این گواهی سپرده وجود داشته باشد كشاورز، عرضه‌كننده كالا، كارخانه‌دار، پشتیبانی امور دام و حتی سرمایه‌گذاران غیرمرتبط بازار نیز می‌تواند در این بخش وارد شوند در واقع كسی كه نقدینگی دارد، می‌ تواند این محصول را خریداری كند و در آینده با نوسان بازار این كالا را واگذار كند به عنوان نمونه، سرمایه‌ گذار می‌ تواند در زمان عرضه ذرت وارد شده و اقدام به خرید كند و ماه‌های دیگر واگذار كند، از این طریق نقدینگی جدید وارد بازار خواهد شد زیرا یكی از مشكلات عمده بخش كشاورزی كمبود نقدینگی است البته محصولی می‌تواند در این بخش فعال شود كه نوسان قیمتی داشته باشد و این نوسان در جایی ثبت شود تا صاحب نقدینگی رغبت كند در این بازار ورود كند.

آیا انبارهای موجود جوابگوی سطوح مختلف عرضه و تقاضا هستند؟

با توجه به اجرایی شدن آیین‌نامه ماده 33 قانون افزایش بهره‌وری بخش كشاورزی در استان‌های كرمانشاه و خوزستان، در كل باید گفت كه در كشور انبارهای مكانیزه كم وجود دارد و شركت بازرسی‌كننده انبار كه طرف قرارداد با بورس كالاست با دستورالعمل ابلاغی به دنبال انبار مناسب است و با چك لیست موجود انبارهایی را در كرمانشاه مشخص كردند و در خوزستان نیز به دنبال انبار مناسب هستند. این انبار‌ها دارای زیرساخت هستند ولی جوابگو همه محصولات بازار نیستند ولی بخش عمده‌یی از محصولات می‌ تواند به این انبارها منتقل شود. ضمن اینكه هدف این است كه اصلاح از طرف ما هم باشد اگر این بازار برای همه جذاب باشد بقیه انباردارها هم جذب این بازار می‌ شوند و انبارهای خود را مكانیزه می‌كنند تا در اختیار بورس كالا قرار بگیرد اما اینكه زیر ساخت‌ هایی دارد یا نه در حال حاضر سخت‌گیری زیادی نداریم و سعی شده است كه حداقل‌ها را داشته باشد.

آیا همه كالاهای كشاورزی قابلیت عرضه در بورس كالا را دارند؟

برخی از كالاهای كشاورزی دارای شرایط عرضه در بورس كالا نیستند معمولا كالاهایی كه عرضه و تقاضای زیادی دارند و نوسان قیمتی هم دارند در بورس شرایط خوبی دارند به عنوان مثال كنجاله سویا در ایران و جهان پرمصرف بوده و بین دامداران زیاد معامله می‌شود همین‌طور ذرت و گندم دارای شرایط خوبی هستند در واقع این كالاها از پرمصرف‌ترین‌های جهان است كه خیلی مورد معامله قرار می‌ گیرد.

یكی از مسائل مهم در بورس كالا تضاد منافع فعالان بازار با بورس كالاست و مهم‌ترین حوزه دراین بین پتروشیمی است، اغلب كارشناسان معتقدند كه فعالان پتروشیمی خارج از بورس كالا به دلیل تضاد منافع مانع رشد بورس هستند، این تضاد منافع در كجاست؟

در حوزه‌های مختلف ممكن است این تضاد منافع به وجود بیاید در كشاورزی هم این مساله است اما در بخش پتروشیمی جدی‌تر است. در حوزه پتروشیمی مسائل دارای پیچیدگی‌های خاصی هستند یكی از این مسائل زمان‌بندی معامله است. معامله‌گران مایلند محصول در سریع‌ ترین زمان مورد تبادل قرار گیرد علاوه بر این باید در تعاملات شركت بالادستی به عنوان فروشنده و پایین‌دستی به عنوان خریدار انعطاف داشته باشد.

آنها مدعی هستند كه شكل فروش و روش قیمت‌گذاری محصول باید متنوع باشد. همه این مسائل مورد تایید بورس كالاست و آمادگی داریم كه مشكلات فیمابین حل شود. بورس كالا در این زمینه‌ ها تاكنون انعطاف زیادی به خرج داده و این رویه را ادامه خواهد داد آنها خواستار عقد قراردادهای بلندمدت یا كوتاه‌ مدت هستند، خواهان مشاركت در بخش تولید هستند، مایلند كه كالای خود را پیش‌ فروش كنند، حتی تقاضا دارند كه به مشتری خود اعتبار بدهند یا بخشی از پول معامله را آینده دریافت كنند یا معاملات خرد داشته باشند بورس كالا طرحی را آماده كرد كه می‌توانند تا 10 تن محصول خریدوفروش كنند همچنین درخواست كردند كه قیمت براساس قیمت جهانی باشد كه این كار نیز صورت گرفت.

همچنین متقاضی وجود بازار رقابتی شدند این خواسته نیز مورد بررسی قرار گرفت و براساس لیستی كه وزارت صنعت معدن و تجارت معرفی كرد، افراد می‌توانند در این بازارحضور داشته باشند. در حقیقت براساس سایت بهین‌یاب این لیست تهیه شد.

معاملات سلف استاندارد در بورس كالا در چه مرحله‌یی قرار دارد؟

در بورس كالا طرح‌های جدیدی به اجرا گذشته شد تا معاملات به‌صورت سلف موازی انجام شود و بر این اساس كالایی كه قرار است در سال آینده عرضه شود در بورس كالا یك سال زود‌تر با روش سلف موازی مورد معامله قرار گیرد. در این روش شخص كالا را با اسناد خریداری می‌كند و این ورقه را می‌تواند به فروش برساند و به‌صورت موازی حق مالكیت خودش را واگذار كند. این موضوع در كمیته فقهی مورد بحث قرار گرفته و تایید شد.

زیرا سلف به خودی خود قابل معامله نیست و زمانی كه در ابتدای قرارداد این موارد قید شود مشكل شرعی نخواهد داشت در این صورت اجازه واگذاری به غیر صادر می‌شود با این روش مساله نقدینگی كه دغدغه اصلی بازار ایران در حال حاضر است مرتفع خواهد شد و این روشی است برای تامین مالی بنگاه‌ها از طریق بورس كالا.

یكی از مشكلات مهم در معاملات بورس كالا زمان‌بر بودن معاملات و موضوع بروكراسی موجود است، در این زمینه چه راهكارهایی اندیشیده شده است؟

در حال اصلاح مقررات هستیم تا برای دریافت كد معاملاتی یا وصول كالا فرآیندها ساده شوند و از هیات‌مدیره اختیاراتی اخذ شده تا این زمانبندی‌ها را به حداقل برسانیم. به‌عنوان نمونه در حوزه بازار آتی برای ورود افراد به این بازار از آنها امتحان گرفته و امتحان تنها در تهران برگزار می‌شد. برای رفع این مساله طرحی اندیشیده شد تا در كارگزارهای شهرستان‌ها نیز این امتحان و مراحل دریافت كد معاملاتی انجام شود. بنابراین سعی داریم بروكراسی را به حداقل برسانیم.

راه‌اندازی بورس مسكن در چه مرحله‌یی قرار دارد؟

 ورود بورس كالا در حوزه مسكن به معنی این نیست كه در بورس كالا آپارتمان معامله خواهد شد علاوه بر این توجه داشته باشید كه یكی از مشكلات بزرگ در این بخش موضوع پیش‌ بینی در بازار مسكن است چون اطلاعات دقیق و شفافی در این حوزه وجود ندارد و ساختار فعلی مسكن این امكان را ندارد كه پیش‌بینی ارائه كند تا ریسك معامله‌گران را پوشش دهد و پیش‌بینی‌های بازار مسكن براساس گمانه‌ زنی‌ هاست.

در حالی كه باید معامله‌ گران بتوانند پیش‌ بینی‌ هایی داشته باشند تا درصد ریسك خود را كاهش دهند. ما راهكارهایی را در این خصوص ارائه كردیم مثلا تهیه اوراق بهادار، اوراق شاخص مسكن و راه‌های دیگری پیشنهاد شده است.

آیا این شفافیت اطلاعات و ارزیابی‌ ها در بقیه حوزه‌ های بورس كالا وجود دارد تا معامله‌ گران ریسك خود را پوشش دهند؟

یكی از ضعف‌های بازار ایران این است كه صنعت‌ها و كالاها هج نشده‌اند، یعنی پوشـش خطـر در برابـر ریسك قیمت انجام نشده است. درواقع بیشترین منافع هج برای تولیدكنندگان است. مساله دیگری كه باید در این بازار عنوان كرد تعیین نهاده یك صنعت است اینكه در دنیا برای هر صنعتی یك نهاده وجود دارد و به‌واسطه آن نهاده هج صورت می‌ گیرد.

مثلا در بازار فولاد، شمش طلا نهاده آن تلقی می‌شود كه در بورس لندن مورد استفاده است و در پتروشیمی، پی‌وی‌سی65 یكی از نهاده‌های تولید است. ما اگر بتوانیم از این طریق تلاطمات قیمتی كالا را از بازار كاهش دهیم و تندی آن را از بین ببریم، با افزایش‌های ناگهانی و كاهش افسار گسیخته مواجه نخواهیم بود زیرا دغدغه اصلی بازار تلاطمات كنترل نشده است و با استفاده از تكنیك هج و تعیین نهاده بازار تعادل را به بازار بر  می‌ گردانیم.

اینكه شركتی محصول خود را تا یك سال تعیین قیمت می‌كند و با قاطعیت به مشتریان خود اطمینان می‌دهد كه تا پایان سال به همین قیمت خواهد بود. به‌ دلیل قانون هج كردن این اطمینان صورت می‌ گیرد. در حالی كه این امكان در بازارهای ایران وجود ندارد بخش مسكن یا ارز و حتی خودرو نیز در این محدوده می‌ گنجد.

بورس ارز در چه مرحله‌یی قرار دارد؟

برای بورس ارز زیرساخت‌ ها آماده است و قراردادها و اعلامیه عرضه‌ ها مشخص شده‌ اند زیرا تجربه قراردادهای مشتقه را داریم بنابراین نسبت به بقیه طرح‌ ها برای اجرا پیشرفت بیشتری خواهیم داشت.

تفاوت بورس ارز ایران با فاركس چیست؟

فاركس بازار ارزهای جهانی است و ریال در آن بازار مورد معامله قرار نمی‌ گیرد.

درصدد آن هستیم كه وقتی سرمایه‌گذار خارجی وارد بازار ما می‌شود بتواند با ریسك پایین ارز را وارد بازار كند زیرا آن سرمایه‌گذارهایی كه ریال وارد بازار ما می‌كنند یعنی ارز خود را تبدیل به ریال كرده و برای خروج نیز ریال خارج می‌كنند، بنابراین نباید ریال دچار تلاطمات شدید شود تا امنیت سرمایه‌گذار وجود داشته باید سرمایه‌ گذار ریسك خودش را كاهش دهد، بنابراین هدف امن كردن بازار ایران است.برای سرمایه‌ گذار خارجی درواقع بازار مشتقه‌یی طراحی می‌كنیم كه قابل پیش‌ بینی باشد تا درصد ریسك خودش را محاسبه كند.

با چه ارزی شروع می‌ شود؟

با دلار و یورو راه‌اندازی می‌شود.

طرح ورود سیمان به بورس كالا به كجا رسید؟

بازار سیمان مسائل خاص خودش را دارد. در بازار نزدیك به 20میلیون تن مازاد تولید وجود دارد. بنابراین تمركز اولیه روی بازار صادراتی خواهد بود. بازار صادراتی سیمان علی‌الخصوص در كشورهای همسایه فعال خواهد شد تا مشكلات عرضه صادراتی نظیر رقابت منفی در قیمت‌ها را مرتفع كند.

پس از توافق هسته‌یی، رفت‌ و آمدها به ایران برای سرمایه‌گذاری زیاد شده است، آیا تاكنون بورس كالا در جذب سرمایه خارجی توفیقی داشته است؟

سرمایه‌گذاران خارجی تاكنون در بورس كالا به‌صورت عملیاتی وارد نشدند البته در رینگ‌های صادراتی نماینده دارند. این بازار برای آنها جذاب بوده و بیشتر از اوراق بهادار خواهان ورود در آن هستند، زیرا كالاها ملموس هستند و نیاز نیست صورت‌های مالی را تجزیه و تحلیل كنند و تنها مساله برای آنها استاندارد بودن كالاهاست كه كالاهای مورد معامله این شرایط را خواهند داشت، بنابراین بورس كالا محل مناسبی برای ورود سرمایه‌گذاران خارجی و صادرات كالاهای تولیدی است.

در بازارهای دنیا وقتی معامله‌گری وارد بازار كشور دیگری می‌شود در نوبت اول با تولید‌كنندگان وارد مذاكره نمی‌شود بلكه به‌دنبال ساختار می‌گردند. در ایران ساختار منسجم بورس كالاست و بازاری است با مكانیسم دقیق كه همه‌چیز در آن كامل و مهیاست.

چه كالاهای برای صادرات در بورس كالا موردمعامله قرار می‌گیرد؟

قیر، گوگرد، سنگ‌آهن و محصولات دیگر. در حوزه پتروشیمی قیمت‌های ما برای خارجی‌ها جذاب است. در بخش كشاورزی زعفران و زیره ایران به بازارهای جهانی صادر می‌ شود كه از قابلیت عرضه در تالار صادراتی بورس كالا برخوردار هستند. توجه داشته باشید كه اگر بازار مالی خوبی شكل بگیرد و ما مرجع قیمت‌گذاری شویم تا تبادل مالی خوبی داشته باشد در آن صورت نگران آن نیستیم كه بازار زعفران را در جهان از دست بدهیم.

در خبرها آمده بود كه بورس كالای ایران درصدد گسترش بازار خود در كشورهای همسایه است و قصد افتتاح تالار در كشور عراق دارد، چه اقداماتی در این زمینه صورت گرفته است؟

مشتریان خارجی در سه حوزه نیاز به اطمینان دارند آنها در حوزه‌های قیمت، كیفیت و تناوب و تداوم معاملات دغدغه دارند. مثلا كشاورزی كه تخم‌مرغ باكیفیت و با قیمت مناسب را به كشوری صادر می‌كند خریدار توقع دارد كه این معامله تداوم داشته باشد و مشتری عراقی كه هتل دارد به‌ دنبال محلی برای خرید همیشگی است و بورس كالا می‌تواند این مسائل را تامین كند از طریق تاسیس دفاتر نمایندگی كارگزاری‌ های ایرانی در كشورهای همسایه و از طریق این دفاتر، مشتریان كشورهای همسایه می‌ توانند با بورس كالای ایران ارتباط داشته باشند. امروزه در بورس‌های كالایی دنیا حضور فیزیكی اهمیت چندانی ندارد بلكه با توسعه الكترونیكی معاملات ساده شده است.

كشورهای هدف غیر از عراق كدامند؟

 افغانستان و پاكستان.

وزیر خارجه انگلیس در تهران برای همكاری با بورس كالای ایران اعلام آمادگی كرد، آیا بورس كالای ایران نیز این آمادگی را دارد؟

ساختار ما با ساختارهای دنیا فاصله دارد و الان تاجر و كارخانه‌دار نمی‌توانند در بورس‌های جهانی ورود كنند به‌دلیل میزان خرید یا تخصص‌ های لازم و شناخت بازار بورس‌های جهانی است كه در این حوزه‌ ها می‌ تواند بورس كالا بهترین نقش را داشته باشد. تاكنون برای بورس لندن هیچ‌ گونه مكاتبه‌ یی صورت نگرفته است. آنها تنها به‌ صورت شفاهی اعلام آمادگی كردند و پیشنهاداتی شده در واقع آنها به این نتیجه رسیدند كه بازار سرمایه دارای پتانسیل زیادی است و جذابیت لازم را دارد و دوست دارند همكاری داشته باشند و بورس كالای ایران نیز از هرگونه همكاری استقبال می‌ كند.