نظر محمودرضا خواجه نصیری درباره ماجرای سایپا، نامه محرمانه و بحران افشاگری در بورس

محمود رضا خواجه نصیری

خبره بازارهای مالی

روز یکشنبه 3 خرداد 1404 بازار سهام ایران، به‌دنبال یک خبر غیرشفاف درباره “موانع واگذاری سهام خودروسازها”، دچار ریزش شدیدی شد. این خبر با استناد به “نامه‌ای فوق محرمانه” از شورای هماهنگی سران قوا منتشر شد، بدون آنکه متن نامه، منبع رسمی، یا شفاف‌سازی مؤثر همراه آن باشد.

اما چه اتفاقی افتاد؟

شرکت‌های خودروساز شفاف‌سازی‌هایی منتشر کردند که به نامه‌ای محرمانه ارجاع داشتند.

کانال‌های خبری بورسی آن را تعبیر به توقف یا تعلیق واگذاری دانستند.

بازار به‌سرعت واکنش نشان داد و سهام خودرویی‌ها ریزش کرد، سپس اثر سرایت باعث افت کل بازار شد.

تا ساعات پایانی روز، خبری از سازمان بورس یا تکذیب رسمی نبود. نهایتاً بعد از ۱۰ ساعت، موضوع تکذیب شد.

این رویداد، یک نمونه‌ی کلاسیک از ضعف در “صحت‌سنجی اطلاعات” (Information Validation) است:

منبع خبر مبهم بود و امکان راستی‌آزمایی وجود نداشت.

نهاد ناظر (سازمان بورس) واکنش سریع نداشت.

رسانه‌های رسمی سکوت کردند.

بازار به‌جای تحلیل، بر اساس ترس و شایعه واکنش نشان داد.

این رویداد فقط یک ریزش روزانه نبود، بلکه هشدار سیستمی بود: بازار بی‌پاسخ به اخبار مبهم، سرشار از هزینه‌های پنهان است.

این بحث می تواند به یک مطالبه‌ی جمعی تبدیل شود:

برای “پاسخگویی فوری به اخبار مبهم”، مکانیزم رسمی و ساختاری مسئولانه ایجاد کنید.

ابزار افشا؛ شمشیر دولبه افشاگران و نقش نهاد ناظر بورس

ابزار افشا دردست ناشر ، شمشیر دولبه بدون غلاف

بعد از انتشار خبر مبهم در خصوص واگذاری سهام خودروسازها و ریزش بازار، تکذیبیه دیرهنگام آمد؛ اما زیان‌ها وارد شده بود. اعتماد آسیب دید، قیمت‌ها افت کردند و سرمایه‌گذاران خرد قربانی اطلاعات ناقص شدند.

چهار نقص ساختاری در این رویداد به‌وضوح دیده شد:

اطلاعات بدون منبع قابل ارزیابی

واکنش صفر از سوی نهاد ناظر در ساعات حیاتی

سکوت رسانه‌های معتبر یا بازنشر بدون بررسی

رفتار توده‌وار بازار (herd behavior) بدون تحلیل بنیادی

راهکار چیست؟ برای تکرار نشدن این سناریو، این اقدامات ضروری‌اند:

تشکیل «ستاد واکنش سریع به اخبار حساس» در سازمان بورس

الزام شرکت‌ها به شفاف‌سازی همراه مستندات

آموزش رسانه‌های اقتصادی برای تحلیل و نه صرفاً انتشار

ارتقای سواد تحلیلی سرمایه‌گذاران در برابر شایعه

افشای اطلاعات، شرط لازم شفافیت است — اما کافی نیست.

دیروز ما با یک افشای رسمی اما مبهم مواجه بودیم. ابزاری که در اختیار ناشران است، اگر بدون نظارت و راستی‌آزمایی سریع به‌کار گرفته شود، به‌جای کمک به شفافیت، اثر معکوس دارد و حتی می‌تواند بازار را دچار سوءبرداشت یا ترس کند.

در واقع این ابزار اکنون به یک شمشیر دولبه تبدیل شده است؛ و به هیچ وجه این واقعیت، مسئولیت نظارتی سازمان بورس را سلب نمی‌کند.

مسئولیت سازمان بورس و ضعف رسانه‌های تخصصی

در این میان، نقش سازمان بورس نباید منفعل باشد:

• در این روز این نهاد صرفاً نظاره‌گر بود؛ نه هشدار داد، نه تحلیل کرد، و نه جهت‌دهی شفافی داشت.

• عملکرد آن بیشتر شبیه یک ربات بود که خبر و تکذیب خبر را بی‌تفاوت منتقل کرد.

این در حالی است که اگر قصور یا تخلفی در انتشار یا تفسیر اطلاعات رخ داده باشد، واکنش سازمان بورس نه یک انتخاب بلکه الزام قانونی است.

رفتار انفعالی نهاد ناظر، به‌طور مستقیم اعتماد سرمایه‌گذاران را خدشه‌دار می‌کند — همان نهادی که باید حامی حقوق آنها باشد.

فقدان رسانه‌های تحلیلی مستقل و بحران شفافیت بازار سهام

یک نکته‌ی کلیدی دیگر نیز نباید فراموش شود:

در بازارهای توسعه‌یافته، بخش مهمی از اعتبارسنجی و تفسیر اخبار، بر عهده نهادهای مالی بزرگ و شبکه‌های خبری تحلیلی مستقل است. اما در ایران، کمبود نهادهای تحلیلی مستقل و حرفه‌ای یکی از ضعف‌های جدی بازار سرمایه است.

نهادهای مالی داخلی بیشتر تمرکز خود را بر فعالیت‌های درآمدزا گذاشته‌اند و کمتر مسئولیت اجتماعی خود در قبال فضای تحلیلی، آموزشی و شفاف‌سازی بازار را می‌پذیرند.

نبود رسانه‌های تحلیلی عمیق، و بی‌تفاوتی نهادهای مالی نسبت به نقش اطلاع‌رسانی، باعث می‌شود بازار در بزنگاه‌هایی مثل امروز، بی‌پناه بماند؛ نه صدای کارشناسی شنیده شود، نه کسی روایت درست ماجرا را ارائه کند.

در چنین ساختاری، انتشار هر خبر مبهم، می‌تواند به‌راحتی یک بحران خلق کند — چون هیچ “سیستم واسط تحلیلی” برای فیلتر، توضیح یا تعدیل آن وجود ندارد.

بازار فقط به افشا نیاز ندارد؛ به ساختارهایی نیاز دارد که اطلاعات را اعتبار سنجی ، تحلیل و ارزیابی کند

این رویداد فقط یک ریزش روزانه نبود، بلکه هشدار سیستمی بود: بازار بی‌پاسخ به اخبار مبهم، سرشار از هزینه‌های پنهان است.