نقش گمرک الکترونیک در تسهیل فرایند امور گمرکی امروزه بسیار برجسته است. تجارت جهانی به‌سرعت دیجیتالی شده و دوران پرونده‌های کاغذی و مراجعات حضوری به سر آمده است. فرآیندهای سنتی گمرکی دگرگون شده‌اند. گمرک الکترونیک، با فناوری اطلاعات، سرعت، دقت، شفافیت و کارایی تشریفات گمرکی الکترونیکی را افزایش داده است. برای فعالان تجارت بین‌الملل، درک و استفاده بهینه از گمرک الکترونیک یک ضرورت است. این مقاله شما را با ابعاد مختلف گمرک الکترونیک شامل تعریف، تاریخچه، مزایا، چالش‌ها و قابلیت‌های آن آشنا می‌سازد تا امور تجاری خود را آگاهانه‌تر پیش ببرید.
نقش گمرک الکترونیک در تسهیل فرایند امور گمرکی امروزه بسیار برجسته است. تجارت جهانی به‌سرعت دیجیتالی شده و دوران پرونده‌های کاغذی و مراجعات حضوری به سر آمده است. فرآیندهای سنتی گمرکی دگرگون شده‌اند. گمرک الکترونیک، با فناوری اطلاعات، سرعت، دقت، شفافیت و کارایی تشریفات گمرکی الکترونیکی را افزایش داده است. برای فعالان تجارت بین‌الملل، درک و استفاده بهینه از گمرک الکترونیک یک ضرورت است. این مقاله شما را با ابعاد مختلف گمرک الکترونیک شامل تعریف، تاریخچه، مزایا، چالش‌ها و قابلیت‌های آن آشنا می‌سازد تا امور تجاری خود را آگاهانه‌تر پیش ببرید.
گمرک الکترونیک چیست؟
گمرک الکترونیکی (E-Customs) به معنای استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) برای انجام امور گمرکی مانند صدور اسناد، ترخیص کالا الکترونیکی، ثبت سوابق، و کنترل جریان کالاها است. هدف اصلی آن، جایگزینی رویه‌های کاغذی با عملیات الکترونیکی برای ایجاد محیطی کارآمدتر، مدرن‌تر و هماهنگ با تجارت جهانی است. کشورهای پیشرو، سیستم‌های پیشرفته‌ای مبتنی بر «پنجره واحد تجارت فرامرزی» را پیاده‌سازی کرده‌اند که تمام ذی‌نفعان تجارت را در یک بستر یکپارچه متصل می‌کند.
در دنیای امروز، تجارت الکترونیک و گمرک مفاهیمی جدایی‌ناپذیرند. رشد تجارت آنلاین، نیاز به گمرکاتی مدرن و سریع را دوچندان کرده است. گمرک الکترونیک، به‌عنوان یکی از ارکان زیرساختی تجارت الکترونیک، با تسهیل فرآیندهای گمرکی، کاهش هزینه‌ها و افزایش شفافیت، به توسعه آن کمک می‌کند. بدون یک سیستم گمرک الکترونیکی کارآمد، مزایای تجارت جهانی مانند سرعت و دسترسی، در گلوگاه‌های گمرکی متوقف خواهند شد. تبادل الکترونیکی داده‌ها (EDI) اساس این تحول دیجیتال است.
تاریخچه و ضرورت روی آوردن به گمرک الکترونیک در ایران
سازمان گمرک در هر کشوری وظایف مهمی بر عهده دارد. این وظایف از جمله اعمال سیاست‌های اقتصادی دولت و نظارت بر تجارت خارجی است. در ایران نیز، با توجه به ارتباط تنگاتنگ گمرک و تجارت، نیاز به تحول در فرآیندهای سنتی از سال‌ها پیش احساس می‌شد. در اوایل دهه ۱۳۹۰ (حدود سال ۲۰۱۲ میلادی)، گمرک ایران در گزارش‌های نهادهای بین‌المللی مانند بانک جهانی، از نظر شاخص‌هایی چون زمان و هزینه انجام تشریفات گمرکی، رتبه مطلوبی نداشت. طولانی بودن فرآیند ترخیص کالا (گاهی تا ۳۰ روز) در مقایسه با کشورهای همسایه و پیشرو، و همچنین پیچیدگی‌های اداری، نه‌تنها هزینه‌های زیادی را به تجار تحمیل می‌کرد، بلکه به افزایش پدیده قاچاق و کاهش شفافیت نیز دامن می‌زد. این چالش‌ها، گمرک ایران را بر آن داشت تا با الگوبرداری از تجارب موفق جهانی به سمت الکترونیکی کردن فرآیندها حرکت کند. هدف از این حرکت، افزایش سرعت، امنیت، دقت و شفافیت در عملیات گمرکی بود. راه‌اندازی سامانه گمرک الکترونیکی یا همان سامانه EPL (پنجره واحد تجارت فرامرزی) از حدود سال ۱۳۹۲، گام مهمی در این راستا بود. این سامانه با هدف ایجاد یک درگاه واحد برای تمامی امور گمرکی و ارتباط الکترونیکی با سایر سازمان‌های مرتبط، به‌تدریج توسعه یافت. امروزه بخش عمده‌ای از تشریفات گمرکی الکترونیکی از طریق آن انجام می‌شود.
قابلیت‌ها و ویژگی‌های برجسته سامانه گمرک الکترونیک (EPL)
سامانه EPL یا پنجره واحد تجارت فرامرزی، برای تحول بنیادین در امور گمرکی ایران راه‌اندازی شده و قابلیت‌های متعددی برای تجار، ترخیص‌کاران و کارمندان گمرک فراهم آورده است.
انجام ۳۵ عملیات گمرکی به‌صورت الکترونیکی: این سامانه انجام حدود ۳۵ عملیات اصلی گمرکی را کاملاً الکترونیکی، از اظهار بارنامه تا خروج کالا، بدون نیاز به حضور فیزیکی، میسر ساخته و پیوند عمیق گمرک و تجارت الکترونیک را نشان می‌دهد.
صرفه‌جویی اقتصادی و زمانی: الکترونیکی شدن فرآیندها، زمان عملیات گمرکی را کاهش داده و هزینه‌های معطلی کالا، دموراژ و امور اداری را به حداقل رسانده است؛ این امر به بهبود فضای کسب‌وکار و رقابت‌پذیری تجار کمک می‌کند.
به‌کارگیری هوش مصنوعی و یکپارچگی اطلاعات: در سامانه EPL با استفاده از هوش مصنوعی، گردش اطلاعات تجارت خارجی تقویت شده و ارتباط یکپارچه داده‌های ورودی و خروجی، ثبت آسان اطلاعات و نظارت دقیق‌تر بر جریان بار را ممکن کرده است.
سایر قابلیت‌های مهم سامانه EPL: قابلیت‌های دیگر شامل اتصال الکترونیکی به بارنامه، درب خروج هوشمند، بانک اطلاعات تجارت بین‌المللی، دریافت آسان گواهی بازرسی، تبادل اطلاعات با سازمان بنادر و سامانه پیشخوان خدمات الکترونیکی است.
پنج ویژگی کلیدی گمرک الکترونیک: ویژگی‌های بنیادین آن شامل کاهش هزینه‌ها (حذف مراجعات و کاغذبازی)، افزایش کنترل و مدیریت (شفافیت)، پیشگیری از رانت (دسترسی همگانی به اطلاعات)، مانع جدی برای فساد، و افزایش چشمگیر سرعت کار (رصد لحظه‌ای) است.
مزایای پیاده‌سازی گمرک الکترونیک
راه‌اندازی و توسعه سامانه گمرک الکترونیکی، مزایای متعددی را هم برای فعالان بخش خصوصی و هم برای نهادهای دولتی و حاکمیتی به همراه داشته است. این مزایای گمرک الکترونیک به بهبود کلی محیط تجارت و افزایش کارایی اقتصادی کشور کمک می‌کند.
ذی‌نفعان | مزایا و دستاوردها |
بازرگانان و فعالان اقتصادی | کاهش چشمگیر زمان ترخیص، ساده‌سازی رویه‌ها، کاهش هزینه‌های تجارت، تسهیل ارتباطات آنلاین، دسترسی سریع‌تر به کالا |
ادارات و دولت | آمار آنلاین و دقیق تجارت، مبارزه مؤثر با فساد و قاچاق، رصد و پیگیری تخلفات، افزایش شفافیت گمرکی، ارتقای سلامت و کارایی اداری، تطبیق با استانداردهای جهانی |
چالش‌ها و موانع پیش روی گمرک الکترونیک
علی‌رغم تمام دستاوردها و مزایای چشمگیر، پیاده‌سازی و بهره‌برداری کامل از سامانه گمرک الکترونیکی در ایران، همچنان با چالش‌ها و موانعی روبروست. رفع این چالش‌ها نیازمند تلاش مستمر و همکاری تمامی ذی‌نفعان است.
چالش‌های فنی و زیرساختی
یکی از مهم‌ترین چالش‌های گمرک الکترونیک، مسائل مربوط به زیرساخت‌های فنی است. مواردی چون عدم یکپارچگی کامل سامانه با تمامی سازمان‌های مرتبط، قطعی‌های گاه‌به‌گاه سیستم، و نیاز به به‌روزرسانی مداوم نرم‌افزارها و سخت‌افزارها، از جمله این موارد هستند. همچنین، ضعف در زیرساخت‌های اینترنتی در برخی نقاط کشور و نگرانی‌های مربوط به امنیت سایبری و حفاظت از داده‌ها در برابر حملات هکری نیز مطرح است.
چالش‌های عملیاتی و اجرایی
در حوزه اجرا نیز چالش‌هایی مشاهده می‌شود. به‌عنوان مثال، گاهی ارزش پایه کالاها در گمرک به‌صورت غیرواقعی تعیین می‌شود. یا مسیرهای گمرکی برای کالاهای وارداتی به‌طور شفاف و قابل پیش‌بینی مشخص نیستند. برخی فعالان اقتصادی از طولانی بودن روند بررسی اظهارنامه‌ها توسط کارشناسان مجازی گمرک، سخت‌گیری‌های بی‌مورد در مورد تعرفه و ارزش کالا، و نیاز به سابقه واردات برای برخی کالاها مانند ماشین‌آلات و مواد اولیه خطوط تولید، گلایه دارند. همچنین، هزینه‌های بالای انبارداری و نگهداری کالا در صورت بروز هرگونه تأخیر، و بی‌توجهی به احتمال فساد برخی کالاهای خاص نیز از دیگر مشکلات است.
چالش‌های انسانی و فرهنگی
موفقیت هر سیستم جدیدی، علاوه بر زیرساخت فنی، نیازمند آمادگی و پذیرش از سوی کاربران آن نیز هست. عدم آشنایی کافی برخی تجار یا کارمندان با سامانه‌های الکترونیکی و مقاومت در برابر تغییر رویه‌های سنتی، یکی از این چالش‌هاست. نیاز به آموزش مستمر و کافی برای کارشناسان سامانه و همچنین کاربران بخش خصوصی، امری ضروری است. علاوه بر این، وجود برخی بروکراسی‌های زائد اداری، تداخل وظایف بین دستگاه‌های همجوار، و ابلاغ دستورالعمل‌ها و بخشنامه‌های متعدد و گاه متناقض نیز به سردرگمی و ایجاد مشکل در فرآیندها منجر می‌شود. به نظر شما، کدام‌یک از این چالش‌ها در تجربه تجارت شما ملموس‌تر بوده و چه راهکارهایی برای عبور از آن‌ها پیشنهاد می‌کنید؟
کلام آخر
بی‌تردید، نقش گمرک الکترونیک در تسهیل فرایند امور گمرکی و مدرنیزاسیون تجارت خارجی ایران، انکارناپذیر و بسیار حیاتی است. این تحول دیجیتال، گام بزرگی در جهت افزایش سرعت، دقت، شفافیت و کاهش هزینه‌ها در عرصه تجارت بین‌الملل بوده است. همچنین مزایای قابل توجهی را برای فعالان اقتصادی و دولت به همراه داشته است. اگرچه چالش‌هایی همچنان در مسیر پیاده‌سازی کامل و بهینه این سیستم وجود دارد، اما مسیر کلی، مثبت و رو به جلو است. برای کسب‌وکارهایی که به‌دنبال موفقیت در بازارهای جهانی هستند، انطباق با این سیستم‌های نوین و بهره‌گیری از خدمات تخصصی برای عبور روان از تشریفات گمرکی الکترونیکی، یک الزام است.
نظرات :
شما می توانید اولین نفری باشید که برای این مطلب نظر می دهید.