کمیسیون اقتصادی مجلس کلیات حذف ۴ صفر از پول ملی را تصویب کرد؛ اقدامی که هدف اصلی آن کاهش هزینه‌های مبادلاتی است و تأثیر مستقیم بر تورم ندارد.
بورس24 : کمیسیون اقتصادی مجلس کلیات حذف ۴ صفر از پول ملی را تصویب کرد؛ اقدامی که هدف اصلی آن کاهش هزینه‌های مبادلاتی است و تأثیر مستقیم بر تورم ندارد.
کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی روز ۷ مرداد کلیات لایحه حذف ۴ صفر از پول ملی را تصویب کرد؛ طرحی که پس از توقف چندساله به دلیل ایرادات شورای نگهبان، این بار با اصرار دولت پزشکیان و حمایت محمدرضا فرزین، رئیس‌کل بانک مرکزی، مجدداً به جریان افتاده است و به گفته جعفر قادری، نایب‌رئیس این کمیسیون، این لایحه تأثیری بر تورم نخواهد داشت و هدف اصلی، «کاهش هزینه‌های مبادلاتی» است. اما حذف صفر از پول ملی دقیقاً به چه معناست؟ چرا کشور‌ها آن را اجرا می‌کنند؟ و آیا در اقتصاد بحران‌زده ایران امروز، چنین اصلاحی کارگر خواهد بود یا صرفاً یک اقدام نمادین و نمایشی دیگر است؟
فتح‌الله توسلی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس توضیح داده که لایحه حذف ۴ صفر از پول ملی در کمیسیون اقتصادی تصویب شد و گفت: «این لایحه که از سوی دولت ارائه شده بود، پس از رفع ایرادات، با نظر مثبت رئیس کل بانک مرکزی، وزارت اقتصاد و کمیسیون مربوطه به تصویب رسید. جزئیات این لایحه در کمیسیون بررسی و بعد از آن به صحن خواهد آمد؛ لذا با توجه به اینکه قبلا بررسی شده است لذا تعیین تکلیف آن به زودی انجام خواهد شد.».
اما جالب‌تر این جا است که این عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی با بیان این که حذف صفرها به خودی خود تاثیری در کنترل تورم یا افزایش قدرت پول ملی ندارد، می‌گوید که «در واقع، این کار بیشتر جنبه روانی و تسهیل مبادلات را خواهد داشت.»
توسلی هم چنین گفته: با این ۴ صفر، اعتبار پول ملی زیر سوال رفته است. مثلاً یک دلار معادل ۱۰۰ هزار تومان و ۱۰۰ هزار تومان هم معادل یک میلیون ریال است. ۱۰۰ دلار هم می‌شود ۱۰۰ میلیون ریال. یعنی در شمارش صفرها هم دچار مشکل می‌شویم و یک تریلی صفر باید پشت ارقام بیاوریم لذا برای حفظ اعتبار پول ملی به دنبال حذف ۴ صفر هستیم.
این سخنان، اما بیش از همه نشان از آن دارد که دولت و مجلس اکنون به دنبال اجرای طرحی هستند که خود آنان نیز به نوعی اذعان دارند که فایده چندانی برای اقتصاد ایران به همراه نخواهد داشت و یا قرار نیست تاثیر محسوسی داشته باشد و تنها بار روانی آن مهم است.
حذف صفر از پول ملی به چه معناست؟
حذف صفر، به معنای تغییر واحد پول ملی از طریق حذف چند رقم از اسکناس‌ها و ارقام اسمی موجود در مبادلات اقتصادی است. در این فرآیند، مثلاً ۱۰،۰۰۰ ریال فعلی، به ۱ تومان جدید یا هر واحد پولی جایگزین دیگری تبدیل می‌شود.
این اقدام ذاتاً فنی، حسابداری و روانی است و معمولاً با هدف سادگی در محاسبات، کاهش هزینه‌های چاپ و نگهداری اسکناس، و افزایش اعتماد عمومی به پول ملی انجام می‌شود. با این حال، حذف صفر در خلأ اقتصادی، بدون اصلاح ساختارها، هرگز به‌تنهایی نمی‌تواند معضل تورم یا کاهش ارزش پول را حل کند.
چرا کشور‌ها صفر را از پول خود حذف می‌کنند؟
حذف صفر معمولاً در کشور‌هایی اجرا می‌شود که با تورم مزمن یا شدید مواجه بوده‌اند، به‌طوری که ارقام پولی بسیار بزرگ و غیرعملیاتی شده‌اند. همچنین کشور‌هایی که قصد اصلاحات پولی یا اعتمادسازی مجدد دارند، ممکن است از این ابزار استفاده کنند.
| کشور | سال اجرا | تعداد صفر حذف‌شده | دلایل اصلی |
| ترکیه | ۲۰۰۵ | ۶ صفر تورم مزمن | در دهه ۹۰ |
| برزیل | ۱۹۸۶–۹۴ چند دوره | مجموعاً ۹ صفر | تورم سه‌رقمی |
| زیمباوه | ۲۰۰۸ | تا ۱۲ صفر | ابرتورم با نرخ میلیون درصد |
| روسیه | ۱۹۹۸ | ۳ صفر | اصلاحات پس از فروپاشی شوروی |
در اغلب موارد، حذف صفر با اصلاحات دیگر مانند کنترل تورم، استقلال بانک مرکزی و اصلاح سیاست‌های مالی همراه بوده است.
اما در مورد ایران اکنون به نظر می‌رسد که تصمیم دولت برای حذف چهار صفر از پول ملی، اقدامی است که نه از سر اصلاحات اقتصادی، بلکه برای ساده‌سازی محاسبات و فرار از پیچیدگی‌های عددی در اسناد رسمی صورت گرفته؛ اقدامی که به باور کارشناسان، بدون پشتوانه ساختاری و بدون مهار تورم، تنها به کاهش بیشتر اعتماد عمومی به ارزش پول ملی دامن خواهد زد.
چرا ایران به سراغ حذف صفر رفته است؟
در سال‌های اخیر، ریال به‌شدت ارزش خود را از دست داده و عملاً از چرخه مبادله روزمره خارج شده است. عموم مردم، چه در گفتار روزمره و چه در برچسب‌گذاری قیمت‌ها، از تومان استفاده می‌کنند. این شکاف میان واقعیت اقتصادی و واحد رسمی، به همراه تورم ساختاری چنددهه‌ای، زمینه‌ساز طرح حذف صفر شده است.
اکنون، با وجود کسری بودجه مزمن، رشد نقدینگی، بی‌ثباتی نرخ ارز و افت ارزش پول ملی، دولت تلاش دارد با حذف ۴ صفر، فضای روانی بازار را تا حدی مدیریت کرده و نظام پولی را بازآرایی کند.
اما در همین حال منتقدان این طرح نیز بسیار هستند، چنان که حمید حاج‌اسماعیلی، کارشناس حوزه کار و اشتغال نیز این اقدام را یک تصمیم صرفاً نمایشی و بدون هیچ‌گونه اثر واقعی بر معیشت مردم و ساختار اقتصادی کشور دانسته و گفته بود: «در اقتصاد‌هایی که زیرساخت‌های کلان اصلاح نشده‌اند، تغییر واحد پول نه تنها مشکلی را حل نمی‌کند، بلکه در برخی موارد موجب افزایش بی‌اعتمادی نیز می‌شود. اگر همزمان با حذف صفرها، سیاست‌های مشخصی برای مهار تورم، اصلاح ساختار مالی دولت، کنترل نقدینگی، افزایش تولید ملی و ارتقای سرمایه‌گذاری انجام نشود، این اقدام صرفاً یک وصله موقتی بر بدنه‌ای فرسوده خواهد بود.»
هم چنین کامران ندری، اقتصاددان و استاد دانشگاه نیز معتقد است که حذف صفر، نه سیاست پولی مؤثری است و نه راهکاری برای کنترل تورم. بلکه تنها یک اصلاح شکلی در واحد پول ملی محسوب می‌شود که بیشتر جنبه حسابداری و تسهیل در نگارش و خوانش اعداد دارد.
این اقتصاددان معتقد است که: «به دلیل افزایش چشمگیر قیمت‌ها، اسکناس و به‌ویژه سکه‌ها تقریباً از گردش اقتصادی خارج شده‌اند. هرچند با توسعه بانکداری الکترونیک، نقش پول نقد در معاملات کمتر شده است، اما همچنان در برخی مبادلات روزمره کاربرد دارد. حذف صفر می‌تواند زمینه‌ای برای بازگشت نسبی سکه‌ها و اسکناس‌های با ارزش پایین به چرخه اقتصاد فراهم کند. برخی معتقدند که حذف صفرها می‌تواند آثار روانی مثبتی در جامعه ایجاد کند، مثلاً مردم احساس کنند ارزش پول افزایش یافته است. با این حال، این دیدگاه چندان قابل اتکا نیست، زیرا مردم به‌سرعت متوجه می‌شوند که قدرت خریدشان تغییری نکرده و این اصلاح صرفاً اسمی و ظاهری است.
به‌طور کلی، این اقدام تأثیری بر تورم یا رشد اقتصادی ندارد. تورم تحت تأثیر عوامل ساختاری و بنیادین قرار دارد که همچنان در اقتصاد ایران فعال‌اند. حذف صفر، نه سیاست پولی مؤثری است و نه راهکاری برای کنترل تورم. بلکه تنها یک اصلاح شکلی در واحد پول ملی محسوب می‌شود که بیشتر جنبه حسابداری و تسهیل در نگارش و خوانش اعداد دارد.»
کارکرد‌ها و فواید احتمالی حذف صفر‌های پول
در نهایت، اما حذف صفر‌های پول ملی (به ویژه در کشور‌هایی با تورم بالا) می‌تواند مزایای مختلفی از جمله سهولت در محاسبات، کاهش حجم اسکناس، و افزایش اعتماد عمومی به پول ملی را به همراه داشته باشد. آن چه مسلم است حذف صفر از پول ملی تاثیرات چندانی بر تورم ندارد. مگر اینکه اصلاحات اقتصادی قبل از حذف صفر صورت گرفته باشد. اما در کوتاه مدت اختلاف نظر‌هایی بین صاحبنظران وجود دارد ولی آنچه به قطع می‌توان گفت این است که تاثیرات کوتاه مدت بر روی تورم و نقدینگی بیش از همه به نحوی اجرای طرح باز می‌گردد.
اما به طور کلی درباره کارکرد این روش می‌توان به موارد زیر اشاره کرد؛
۱. کاهش هزینه‌های چاپ و نگهداری اسکناس: حجم اسکناس‌های با رقم بالا کمتر می‌شود و هزینه چاپ، حمل، ذخیره‌سازی و شمارش آن کاهش می‌یابد.
۲. سهولت حسابداری و مبادلات: ارقام ساده‌تر می‌شوند؛ در حسابداری، مالیات، صندوق فروشگاه‌ها، و سامانه‌های مالی.
۳. افزایش اعتماد روانی به پول ملی: به شرط همراهی با سیاست‌های ضدتورمی، حذف صفر می‌تواند بخشی از تصویر ذهنی منفی از پول ملی را ترمیم کند.
۴. همسویی واحد پول با عرف مردم (تومان): اگر واحد جدید جایگزین تومان شود، با فرهنگ عمومی اقتصادی مردم همخوانی بیشتری خواهد داشت.
آسیب‌ها و چالش‌های حذف صفر از پول ملی
اما در مقابل بسیاری از کارشناسان اقتصادی نسبت به پیامد‌های احتمالی این اقدام بدون زمینه‌سازی‌های لازم هشدار می‌دهند؛ هشدار درباره مشکلاتی که می‌تواند این روند بدون کارشناسی در بر داشته باشد از جمله:
۱. هزینه بالای اجرایی: نیاز به تغییر در زیرساخت‌های بانکی، نرم‌افزار‌های حسابداری، تابلو‌های قیمتی، اسکناس‌ها و سکه‌ها.
۲. اثرگذاری صفر در غیاب اصلاحات اقتصادی: بدون کنترل نقدینگی، کاهش وابستگی بودجه به نفت و اصلاح نظام مالیاتی، حذف صفر تنها یک مُسکن است.
۳. ابهام در تنظیم قیمت‌ها و سردرگمی کوتاه‌مدت: خطر سوء‌استفاده از تغییر واحد برای افزایش قیمت‌ها توسط برخی فعالان بازار.
۴. شکاف اعتماد عمومی: در شرایطی که مردم تورم بالا، نوسانات ارزی و ناکارآمدی دولت‌ها را تجربه کرده‌اند، اعتماد به چنین تغییراتی پایین است.
هم چنین سازمان حمایت از مصرف کنندگان و تولید کنندگان در سال ۱۳۹۵ به ارائه شش عیب طرح حذف صفرها از پول ملی به شرح زیر پرداخت:
هزینه سنگین جایگزینی اسکناس‌های جدید
یکی از مهمترین دلایلی که از سوی مخالفان طرح تغییر واحد پول کشور مطرح می‌شود. افزایش در هزینه‌های سنگین در نتیجه جایگزین اسکناس‌های جدید با قبلی است.
افزایش سطح عمومی قیمت‌ها
کارشناسان بانک می‌گویند: در این شرایط عده‌ای تلاش خواهند کرد تا در طول این فرآیند، قیمت کالای خود را افزایش داده و به این ترتیب برمبنای پول جدید کالا‌های خود را با قیمت بالاتری ارزش‌گذاری کنند. عدم امکان نظارت بر بازار‌ها در چنین شرایطی با توجه به پیچیدگی اجرای این تصمیم، باعث افزایش سطح عمومی قیمت‌ها می‌شود.
ناسازگاری دفاتر و صورت‌های مالی و پایگاه‌های اطلاعاتی جدید و قدیم و تحمیل هزینه به فعالان اقتصاد با حذف صفر
در دفاتر و پایگاه‌های اطلاعاتی و صورت‌های مالی یک بی‌نظمی بین اطلاعات قبلی و جدید رخ می‌دهد که این امر موجب اتلاف وقت می‌شود از جمله اینکه مقایسه صورت‌های مالی و حساب‌های اقتصادی را مشکل می‌سازد.
عدم پذیرش افراد مسن
برخی کارشناسان معتقدند افراد مسن تا سال‌ها از قبول واحد پول جدید سرباز می‌زنند.
احتمال کاهش درآمد‌های صادراتی
یکی از معایب این طرح کاهش درآمد‌های صادراتی به دلیل افزایش پول ملی است.
خنثی بودن اجرای این طرح
بسیاری از کارشناسان معتقدند حذف صفر در متغیر‌های واقعی کاملا بی‌تاثیر است. آنها بیان می‌کنند پول تنها ضریب تبدیل کالا به واحد پول است و اثری روی سرمایه‌گذاری، اشتغال و تورم ندارد. در حالی که مهمترین هدف از حذف صفر و تغییر واحد پولی مهار تورم است.
آیا حذف صفر بر تورم و اقتصاد اثر می‌گذارد؟
از سوی دیگر همواره این مساله مطرح بوده که حذف صفر آیا بر روی تورم ایران تاثیر می‌گذارد که پاسخ کارشناسان همواره به این پرسش این بوده است که به‌طور مستقیم، خیر.
حذف صفر اثر واقعی بر تورم ندارد. این اقدام هیچ تغییری در حجم نقدینگی، پایه پولی یا نرخ بهره ایجاد نمی‌کند. به همین دلیل است که حتی مقام‌های دولتی مانند قادری و توسلی نیز تأکید کرده‌اند که هدف «کاهش هزینه‌های مبادلاتی» است.
با این حال، در کوتاه‌مدت ممکن است اثر روانی مثبت یا منفی بر انتظارات تورمی داشته باشد؛ به‌ویژه اگر با بی‌اعتمادی یا تبلیغات نادرست همراه شود.
چنان چه بهروز محبی نجم‌آبادی، عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس، پیش‌تر در گفت‌و‌گو با تابناک با لحنی منتقدانه گفته بود: حذف صفر بیشتر یک اقدام نمایشی است تا یک سیاست اقتصادی مؤثر. این‌گونه طرح‌ها، مسائل بنیادین اقتصاد ایران را حل نمی‌کنند.
در نقطه مقابل، محمدرضا صباغیان بافقی، عضو کمیسیون شوراها، دیدگاه متفاوتی دارد. او معتقد است: اگرچه حذف صفر راه‌حل نهایی نیست، اما می‌تواند ساماندهی اقتصاد روزمره را تسهیل کند.
در هر حال به نظر نمی‌رسد حتی در کلام موافقان این طرح نیز ابدا باوری به این که چنین اقدامی به تنهایی می‌تواند منجر به مهار تورم لجام گسیخته ایران شود، وجود داشته باشد.
مساله این است که لایحه حذف چهار صفر از پول ملی ایران، اگرچه از نظر فنی قابل دفاع است و می‌تواند به ساماندهی نظام پولی و مبادلاتی کشور کمک کند، اما به‌تنهایی توانایی برون‌رفت از بحران تورمی و ارزی کشور را ندارد.
این اقدام باید جزئی از یک بسته اصلاحات گسترده اقتصادی، بانکی و مالی باشد. در غیر این صورت، همانند بسیاری از طرح‌های قبلی، تنها به‌عنوان یک «تغییر ظاهری» در تاریخچه پرتنش اقتصاد ایران ثبت خواهد شد.
نظرات :
شما می توانید اولین نفری باشید که برای این مطلب نظر می دهید.