یک هفته تا بازگشت تحریم های بین المللی؛ واکنش بورس و سایر بازارها؟

بورس24 : با شکست قطعنامه پیشنهادی چین و روسیه در شورای امنیت برای «تداوم لغو تحریم‌های ایران» در روز جاری و استارت فرایند مکانیسم ماشه توسط فرانسه ، آلمان و بریتانیا از ۶ شهریور ۱۴۰۴ (۲۸ اوت ۲۰۲۵)، شمارش معکوس ۳۰ روزه آغاز شده و در صورت عدم تصویب قطعنامه‌ای تازه — که عملاً با حق وتوی اروپایی ها و حتی احتمال مخالفت آمریکا ناممکن است — تحریم‌های سازمان ملل به‌طور خودکار در ۵ مهر ۱۴۰۴ برمی‌گردند.

این اقدام به جلسه جدید یا رأی‌گیری مجدد نیاز ندارد و برای همه کشورهای عضو سازمان ملل لازم‌الاجرا خواهد بود.

زمان‌بندی فرایند مکانیسم ماشه:

1. ۶ شهریور ۱۴۰۴ (۲۸ اوت ۲۰۲۵): فعال‌سازی رسمی مکانیزم ماشه توسط فرانسه ، آلمان و بریتانیا.
2. ۳۰ روز مهلت بررسی: امکان حفظ لغو تحریم‌ها فقط با تصویب قطعنامه جدید که به دلیل حق وتو آمریکا و سه کشور اروپایی عضو دائم شورای امنیت عملاً غیرممکن است.
3. ۵ مهر ۱۴۰۴ (۲۷ سپتامبر ۲۰۲۵): پایان مهلت و بازگشت خودکار کلیه تحریم‌های بین‌المللی پیش از برجام، شامل محدودیت‌های بانکی، نفتی، تجاری و تسلیحاتی.

تجربه پیشین تحریم‌های بین‌المللی:

ایران پیش‌تر در سال‌های ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱ (۲۰۱۱ و ۲۰۱۲ میلادی) با تحریم‌های گسترده شورای امنیت، اتحادیه اروپا و آمریکا مواجه شد. نقطه اوج فشارها ۲۷ دی ۱۳۹۰ (۱۷ ژانویه ۲۰۱۲) بود؛ زمانی که اتحادیه اروپا تحریم خرید نفت از ایران و محدودیت کامل تراکنش‌های بانکی از طریق سوئیفت را تصویب کرد.

این اقدامات در ادامه قطعنامه‌های شورای امنیت در سال‌های ۱۳۸۵ تا ۱۳۸۹ اجرا شدند. در آن دوره که محمود احمدی‌نژاد رئیس‌جمهور بود، نرخ دلار ظرف کمتر از دو سال از محدوده حدود ۱٬۰۰۰ تومان به نزدیک ۴٬۰۰۰ تومان جهش کرد. تورم نقطه‌به‌نقطه به بیش از ۴۰ درصد رسید، قیمت طلا در بازار داخلی رکورد زد و رشد اقتصادی کشور در سال ۱۳۹۱ به منفی ۶.۸ درصد سقوط کرد. محدودیت‌های واردات و صادرات، کمبود برخی کالاها، و افت شدید ارزش ریال مهم‌ترین پیامدهای آن دوره بودند.

واکنش‌های کنونی و پیش‌بینی اثرات:

• بورس: بخش زیادی از اثرات بازگشت تحریم‌ها پیش‌خور شده اما واکنش هیجانی منفی کوتاه‌مدت محتمل است. بلندمدت: کاهش حاشیه سود صنایع صادرات‌محور از میانگین ۱۵٪ فعلی به سطوح پایین‌تر، رشد تقاضا برای طلا، ارز و رمزارزها.
• بازار ارز و طلا: احتمال تشدید رشد دلار و سکه. هم اکنون نرخ تتر به عنوان جفت ارز مجازی دلار از نرخ 102 هزارتومان عبور کرده است.
• بازار مسکن: واکنش محدودتر به‌دلیل افت سرمایه‌گذاری غیرمصرفی پس از جنگ ۱۲ روزه؛ تمرکز تقاضا بر خرید مصرفی.
• رمزارزها: جایگاه پررنگ‌تر به‌عنوان مسیر انتقال و ذخیره سرمایه در شرایط محدودیت بانکی.

در دو دهه گذشته، چند کشور دیگر هم تجربه‌ای مشابه ایران در مواجهه با تحریم‌های جامع چندجانبه شورای امنیت سازمان ملل (نه فقط تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا یا اتحادیه اروپا) داشته‌اند.

۱. کره شمالی (از ۲۰۰۶ تا امروز)

• علت: آزمایش‌های هسته‌ای و موشکی.
• اقدامات: تحریم کامل تسلیحاتی، محدودیت شدید صادرات و واردات کلیدی، ممنوعیت نقل و انتقالات بانکی بین‌المللی، محدودیت مسافرتی مقامات.
• اثرات: انزوای مالی، اتکا به شبکه‌های غیرقانونی تجارت، وابستگی بیشتر به چین.

۲. عراق (۱۹۹۰ تا ۲۰۰۳)

• علت: اشغال کویت توسط صدام حسین.
• اقدامات: تحریم کامل نفتی و تجاری، انجماد دارایی‌ها، محدودیت واردات کالاهای غیرانسان‌دوستانه.
• اثرات: فروپاشی زیرساخت اقتصادی، بحران انسانی گسترده.

۳. لیبی (۱۹۹۲ تا ۲۰۰۳)

• علت: نقش در بمب‌گذاری لاکربی.
• اقدامات: تحریم تسلیحاتی و هوایی، مسدود کردن دارایی‌ها در خارج.
• اثرات: محدودیت رشد اقتصادی و انزوای بین‌المللی.

۴. سودان (۲۰۰۵ تا ۲۰۱۷ برای بخشی از تحریم‌های سازمان ملل)

• علت: درگیری دارفور و اتهام جنایات علیه بشریت.
• اقدامات: تحریم تسلیحاتی، محدودیت سفر مقامات، توقیف دارایی‌ها.

۵. سوریه (از ۲۰۱۱ تاکنون – تحریم‌های جزئی شورای امنیت، تحریم‌های کامل بیشتر توسط غرب)

• علت: جنگ داخلی و اتهام استفاده از سلاح شیمیایی.
• اقدامات بین‌المللی: تحریم تسلیحاتی، اما تحریم‌های جامع اقتصادی بیشتر توسط آمریکا و اتحادیه اروپا اعمال شده‌اند.

۶. یوگسلاوی سابق (دهه ۹۰ – نمونه تاریخی)

• علت: جنگ‌های بالکان و نسل‌کشی.
• اقدامات: تحریم کامل تجاری و مالی، تحریم تسلیحاتی.