عملکرد گمرکات استانی زیر ذره‌ بین؛ چالش‌ها و دستاوردها

بورس24 : گمرکات استانی به  عنوان بازوان اجرایی نظام تجاری کشور، نقشی حیاتی در رونق صادرات و واردات ایفا می‌کنند. هر استان متناسب با موقعیت جغرافیایی و ظرفیت‌های اقتصادی خود، می‌تواند مسیر توسعه مبادلات تجاری را هموار سازد. گمرکات نه تنها وظیفه تسهیل ورود و خروج کالاها را بر عهده دارند، بلکه با کنترل دقیق، تامین درآمدهای دولت از محل حقوق ورودی و نیز حمایت از تولید ملی، به  طور مستقیم بر شاخص‌های کلان اقتصادی اثر می‌گذارند. از سوی دیگر، سهم گمرکات استانی در تحقق اهدافی همچون افزایش صادرات غیرنفتی، کاهش زمان ترخیص کالا و جذب سرمایه‌ گذاری خارجی بسیار پررنگ است. این عملکرد باعث می‌شود که استان‌ها ضمن ایفای نقش در اقتصاد ملی، جایگاه خود را در تجارت منطقه‌ای و جهانی نیز تثبیت کنند و به موتور محرک توسعه پایدار بدل شوند. در ادامه این مقاله با ما همراه باشید تا عملکرد گمرکات استانی ایران را بررسی کنیم.

مهم‌ترین گمرکات استانی ایران

مهم‌ترین گمرکات استانی ایران معمولا بر اساس حجم مبادلات، موقعیت مرزی و نقش در صادرات و واردات شناخته می‌شوند. دسته‌ بندی کلی گمرکات استانی ایران را در ادامه عنوان می‌کنیم.

گمرکات استانی با چه شاخصی ارزیابی می‌شوند؟

ارزیابی عملکرد گمرکات استانی نیازمند تعیین شاخص‌های روشن و قابل سنجش است تا بتوان نقاط قوت و ضعف آن‌ها را به  درستی شناسایی کرد. این شاخص‌ها به فعالان اقتصادی، سیاست‌ گذاران و مدیران کمک می‌کند تا میزان اثربخشی اقدامات گمرکی در حوزه تجارت خارجی را بسنجند و برای بهبود فرآیندها تصمیم‌ گیری کنند. در این میان، سرعت و کیفیت خدمات ارائه‌ شده، شفافیت در اجرای قوانین و همچنین میزان درآمدزایی و وصول حقوق دولتی از مهم‌ترین معیارهایی هستند که نقش تعیین‌ کننده‌ای در رتبه  بندی عملکرد گمرکات دارند. در ادامه این بخش شاخص‌های اصلی ارزیابی گمرکات استانی را عنوان می‌کنیم.

سرعت ترخیص کالا؛ عامل کلیدی رضایت فعالان اقتصادی

سرعت در ترخیص کالا یکی از مهم‌ترین شاخص‌هایی است که مستقیماً بر رضایت فعالان اقتصادی و کارآمدی گمرکات تأثیر می‌گذارد. هرچه فرآیندهای اداری و تشریفات گمرکی کوتاه‌تر و شفاف‌تر باشد، هزینه‌های انبارداری، حمل و نقل و خواب سرمایه کاهش یافته و امکان عرضه سریع‌تر کالا به بازار فراهم می‌شود. در مقابل، طولانی شدن روند ترخیص می‌تواند موجب افزایش قیمت تمام‌ شده، بی‌اعتمادی تجار و حتی کاهش رقابت‌پذیری محصولات داخلی در بازارهای جهانی شود. بنابراین تسهیل و تسریع در ترخیص کالا نه تنها مطالبه بخش خصوصی، بلکه ضرورتی برای رونق صادرات و جذب سرمایه‌ گذاری خارجی به شمار می‌رود.

شفافیت و مبارزه با قاچاق؛ از معیارهای مهم سنجش اعتبار

شفافیت در فرآیندهای گمرکی و مبارزه موثر با قاچاق از مهم‌ترین معیارهای ارزیابی عملکرد گمرکات به شمار می‌رود. اجرای رویه‌های شفاف و قابل پیگیری، مانع از بروز فساد اداری شده و اعتماد فعالان اقتصادی را افزایش می‌دهد. از سوی دیگر، کنترل دقیق مبادی ورودی و خروجی کشور و استفاده از سامانه‌های هوشمند، امکان شناسایی کالاهای قاچاق و جلوگیری از ورود یا خروج غیرقانونی را فراهم می‌کند. ارتقای شفافیت و مقابله با قاچاق نه‌ تنها به سلامت تجارت رسمی کمک می‌کند، بلکه باعث حمایت از تولید داخلی و افزایش درآمدهای دولت نیز می‌شود.

درآمدزایی و وصول حقوق ورودی

درآمدزایی و وصول حقوق ورودی از اصلی‌ترین وظایف و شاخص‌های سنجش عملکرد گمرکات استانی به شمار می‌آید. گمرکات با دریافت حقوق و عوارض قانونی از کالاهای وارداتی، منبع مهمی برای تامین درآمدهای عمومی دولت فراهم می‌کنند. این درآمدها علاوه بر پوشش بخشی از هزینه‌های جاری کشور، در توسعه زیرساخت‌های اقتصادی و حمایت از تولید ملی نیز نقش‌ آفرین است. کارآمدی گمرک در وصول به موقع و دقیق این منابع مالی، نشان‌دهنده نظم، شفافیت و توان مدیریتی آن است و می‌تواند در کاهش فرارهای مالی و ارتقای عدالت اقتصادی تاثیرگذار باشد.

دستاوردهای اخیر گمرکات استانی

دستاوردهای اخیر گمرکات استانی نشان می‌دهد که این مجموعه‌ها در سال‌های اخیر مسیر تحول و نوآوری را با جدیت دنبال کرده‌اند. اجرای برنامه‌های نوین، استفاده از فناوری‌های روز و تقویت زیرساخت‌ها باعث شده تا گمرکات در ایفای نقش خود در تجارت خارجی کارآمدتر عمل کنند. این پیشرفت‌ها نه‌ تنها بر کاهش بروکراسی و افزایش رضایت فعالان اقتصادی اثر گذاشته، بلکه موجب ارتقای جایگاه ایران در عرصه بین‌ المللی نیز شده است. در ادامه به سه حوزه مهم از این دستاوردها پرداخته می‌شود:

دیجیتالی‌ سازی فرآیندها و سامانه‌های هوشمند

پیاده‌سازی سامانه‌های الکترونیکی و هوشمند در گمرکات استانی، بخش زیادی از تشریفات کاغذی را حذف کرده و به کاهش زمان ترخیص کالا منجر شده است. این تحول دیجیتال همچنین باعث افزایش شفافیت، ردیابی دقیق کالاها و کاهش زمینه‌های فساد اداری شده است.

بیشتر بخوانید: نقش گمرک الکترونیک در تسهیل فرایند امور گمرکی

بهبود رتبه در شاخص‌های بین‌ المللی لجستیک

با اصلاح فرآیندها، توسعه زیرساخت‌ها و ارتقای خدمات، ایران توانسته در برخی شاخص‌های بین المللی لجستیک جایگاه بهتری کسب کند. این پیشرفت، نشانه‌ای از هماهنگی بیشتر گمرکات با استانداردهای جهانی و بهبود فضای تجارت خارجی کشور است.

نمونه‌های موفق در استان‌های مرزی

گمرکات مرزی همچون بازرگان، پرویزخان و آستارا با اجرای طرح‌های نوین تسهیل‌گری، توانسته‌اند سرعت مبادلات را افزایش دهند و سهم بالایی در صادرات غیرنفتی کشور داشته باشند. این نمونه‌های موفق، الگویی برای سایر گمرکات در مسیر بهبود عملکرد و افزایش نقش‌آفرینی در اقتصاد ملی هستند.

چالش‌ها و موانع پیش‌روی گمرکات

چالش‌ها و موانع پیش‌روی گمرکات همچنان از مهم‌ترین دغدغه‌های فعالان اقتصادی و مدیران اجرایی به شمار می‌رود. با وجود دستاوردهای ارزشمند در حوزه دیجیتالی‌ سازی و تسهیل فرآیندها، برخی موانع ساختاری و اجرایی مانع از بهره‌برداری کامل از ظرفیت‌های گمرکات استانی شده است. رفع این موانع می‌تواند نقش گمرکات را در توسعه تجارت خارجی و رونق اقتصادی بیش از پیش تقویت کند. سه چالش اساسی در این زمینه شامل موارد زیر می‌شوند:

زیرساخت‌های ناکافی در برخی استان‌ها

یکی از چالش‌های جدی گمرکات استانی، کمبود زیرساخت‌های مناسب برای پاسخگویی به حجم روزافزون مبادلات تجاری است. نبود تجهیزات مدرن، محدودیت فضا در محوطه‌های گمرکی، کمبود انبارهای استاندارد و ضعف در شبکه‌های حمل و نقل ریلی و جاده‌ای، موجب افزایش زمان ترخیص و بالا رفتن هزینه‌های جانبی برای فعالان اقتصادی می‌شود. در برخی استان‌ها حتی امکانات اولیه مانند سیستم‌های بارگیری و تخلیه مکانیزه یا پایانه‌های لجستیکی توسعه‌ نیافته باقی مانده است. این وضعیت نه تنها مانع استفاده حداکثری از ظرفیت‌های صادراتی و وارداتی می‌شود، بلکه جایگاه رقابتی کشور را در تجارت منطقه‌ای و جهانی تضعیف می‌کند.

مشکلات ارتباطی میان گمرک و سایر دستگاه‌ها

هماهنگی میان گمرک و دستگاه‌های همکار مانند سازمان استاندارد، قرنطینه، بانک‌ها و سازمان بنادر، نقشی تعیین‌ کننده در سرعت و کیفیت فرایندهای ترخیص کالا دارد. با این حال، نبود یکپارچگی در سامانه‌های اطلاعاتی، تفاوت رویه‌ها و گاهی تداخل وظایف باعث کندی امور و ایجاد نارضایتی در میان فعالان اقتصادی می‌شود. وقتی ارتباط میان این نهادها به  صورت دستی یا پراکنده انجام گیرد، احتمال بروز خطا، دوباره‌ کاری و اتلاف زمان بالا می‌رود. توسعه سامانه‌های مشترک و ارتباط سیستمی میان گمرک و سایر دستگاه‌ها می‌تواند این مشکلات را کاهش داده و کارایی را افزایش دهد.

کمبود نیروی انسانی متخصص

گمرکات استانی برای اجرای ماموریت‌های خود به نیروهای متخصص در حوزه‌های مختلف مانند فناوری اطلاعات، بازرسی کالا، امور حقوقی و مدیریت بازرگانی نیاز دارند. با این حال، کمبود نیروی انسانی آموزش‌ دیده و مسلط به استانداردهای بین المللی یکی از موانع اساسی پیش‌روی توسعه گمرکات است. این کمبود باعث می‌شود که فرآیند دیجیتالی‌ سازی و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین با سرعت لازم پیش نرود و برخی وظایف کلیدی همچنان به  صورت سنتی انجام شوند. جذب، آموزش مستمر و ارتقای مهارت کارکنان می‌تواند زمینه‌ ساز ارتقای بهره‌وری گمرکات و افزایش رضایت فعالان اقتصادی شود.

راهکارهای ارتقا و بهبود عملکرد گمرکات استانی

ارتقا و بهبود عملکرد گمرکات استانی در راستای تسهیل تجارت خارجی و افزایش بهره‌وری، نیازمند برنامه‌ریزی جامع و نگاه آینده‌نگر است. با توجه به سرعت تحولات اقتصادی و فناوری، گمرکات باید ضمن رفع موانع سنتی، به سمت استفاده از ابزارهای نوین و تقویت ظرفیت‌های انسانی حرکت کنند. در این مسیر، سه حوزه کلیدی اهمیت ویژه‌ای دارند:

استفاده از فناوری‌های نوین (بلاکچین، هوش مصنوعی)

ه‌کارگیری فناوری‌هایی مانند بلاکچین و هوش مصنوعی می‌تواند فرآیندهای گمرکی را شفاف‌تر، سریع‌تر و ایمن‌تر کند. بلاکچین امکان ردیابی دقیق کالاها را فراهم می‌آورد و از جعل اسناد جلوگیری می‌کند، در حالی که هوش مصنوعی قادر است داده‌های بزرگ را تحلیل کرده و در پیش‌بینی تخلفات یا تسهیل تصمیم‌گیری مدیریتی نقش‌آفرینی کند.

تقویت همکاری بین المللی و تبادل اطلاعات

ارتباط مؤثر با گمرکات سایر کشورها و سازمان‌های بین المللی، راهی برای هم‌سویی با استانداردهای جهانی است. تبادل اطلاعات و تجربه، به ویژه در زمینه مبارزه با قاچاق و مدیریت زنجیره تأمین، موجب ارتقای جایگاه گمرکات ایران در عرصه جهانی و تسهیل دسترسی به بازارهای هدف خواهد شد.

آموزش و توانمند سازی نیروی انسانی

سرمایه انسانی متخصص، مهم‌ترین پشتوانه توسعه گمرکات است. برگزاری دوره‌های آموزشی مستمر، ارتقای مهارت کارکنان در زمینه فناوری‌های نوین و آشنایی با قوانین و مقررات بین المللی، زمینه‌ساز افزایش کارایی و کاهش خطاهای اجرایی خواهد بود. توانمندسازی نیروها، اعتماد فعالان اقتصادی را نیز تقویت می‌کند.

جمع بندی

ارزیابی عملکرد گمرکات استانی نشان می‌دهد که این مجموعه‌ها نقش اساسی در تسهیل تجارت، حمایت از تولید داخلی و افزایش سهم ایران در بازارهای بین‌ المللی دارند. با وجود پیشرفت‌هایی در حوزه دیجیتالی‌سازی و شفافیت، همچنان چالش‌هایی همچون کمبود زیرساخت‌ها، ضعف هماهنگی میان دستگاه‌ها و نیاز به نیروی انسانی متخصص وجود دارد. در این میان، استفاده از ظرفیت شرکت‌های تخصصی حمل‌ و نقل و لجستیک مانند پی‌اس‌پی اکسپرس می‌تواند به تسریع فرآیند ترخیص، بهبود خدمات بین‌ المللی و کاهش هزینه‌های بازرگانی کمک کند. هم‌افزایی میان گمرکات استانی و چنین شرکت‌هایی مسیری روشن برای ارتقای کارایی و تحقق اهداف کلان اقتصادی کشور خواهد بود.