یکی از اصلاحات و تغییرات در ریز ساختارهای بازار سرمایه، که این روزها مورد بحث و واکاوری واقع گردیده ، موضوع تغییر حجم مبنای بازار پایه فرابورس از روش سنتی به «حجم مبنای پویا» است. این ابزار از ابتدای دهه ۸۰ در بازار سرمایه ایران برای واقعی‌تر شدن کشف قیمت سهام مورد استفاده قرار گرفت و هدف اصلی این بود که تغییرات قیمتی یک سهم تنها بر اساس تعداد اندکی معامله با حجم پایین شکل نگیرد و روند قیمت‌گذاری بر پایه حجم معناداری از معاملات منعکس شود.
بهرنگ اسدی
یکی از اصلاحات و تغییرات در ریز ساختارهای بازار سرمایه، که این روزها مورد بحث و واکاوری واقع گردیده ، موضوع تغییر حجم مبنای بازار پایه فرابورس از روش سنتی به «حجم مبنای پویا» است. این ابزار از ابتدای دهه ۸۰ در بازار سرمایه ایران برای واقعی‌تر شدن کشف قیمت سهام مورد استفاده قرار گرفت و هدف اصلی این بود که تغییرات قیمتی یک سهم تنها بر اساس تعداد اندکی معامله با حجم پایین شکل نگیرد و روند قیمت‌گذاری بر پایه حجم معناداری از معاملات منعکس شود.
با این حال، در روش سنتی محاسبه حجم مبنا که بر اساس سرمایه ثبت‌شده شرکت‌ها تعیین می‌شد، رفته رفته مشکلاتی نمایان شد. مشاهده می‌کردیم که شرکت‌هایی با سرمایه بزرگ اما سهام شناور اندک، حجم مبنای بالایی داشتند، در حالی که معاملات واقعی آن‌ها بسیار محدود بود. در مقابل، شرکت‌های کوچک اما پرمعامله با محدودیت‌های نامتناسبی مواجه بودند. این ناهماهنگی، به‌ویژه در بازار پایه، نمود بیشتری داشت و باعث می‌شد تا حجم مبنا نتواند نقش اصلی خود در ایجاد تعادل و بازتاب صحیح عرضه و تقاضا را به‌طور کامل ایفا کند.
این دغدغه‌ها باعث شد تا ما در هیئت مدیره فرابورس بازنگری در مدل موجود و طراحی مدلی پویا که متناسب با میزان شناوری سهم و واقعیت معاملاتی بازار باشد را در دستور کار قرار دهیم. پس از چند مرحله اصلاح و بهبود طرح ارائه‌شده توسط همکاران فرابورس، انجام شبیه‌سازی‌های مختلف و بررسی تداخل احتمالی با دستورالعمل گره معاملاتی، در نهایت مدل حجم مبنای پویا به تصویب رسید. این مدل میتواند به روان‌تر شدن جریان معاملات کمک کند و زمینه را برای کاهش هر چه بیشتر مداخلات قیمتی فراهم سازد.
مدل جدیدی که از ۱۹ مهرماه در بازار پایه فرابورس اجرایی خواهد شد، بر اصولی متفاوت استوار است. در این مدل، میانگین روزانه حجم معاملات یک ماه اخیر و سرانه روزانه تعداد سهام شناور آزاد دو معیار اصلی محاسبه حجم مبنا محسوب میشوند که هر یک از این دو معیار به ترتیب با ضرایبی تحت عنوان ضریب تعدیل معاملات و ضریب تعدیل شناوری، بازنگری میشوند. به‌طور مشخص:
- اگر میانگین روزانه حجم معاملات سهم در یک ماه اخیر بیشتر از سرانه روزانه سهام شناور آزاد آن باشد، حجم مبنا همواره برابر یک خواهد بود.
- اگر میانگین معاملات کمتر از سرانه شناوری باشد، ولی نوسان قیمتی سهم در چهار هفته اخیر قابل توجه نباشد، باز هم حجم مبنا برابر یک در نظر گرفته میشود.
- اما در شرایطی که سهم به صورت همزمان معاملات کمتر از شناوری خود داشته باشد و نوسانات قیمتی بالایی را تجربه کند، حجم مبنا بر اساس فرمول جدید محاسبه میشود.
این فرمول بر پایه میانگین روزانه حجم معاملات یک‌ماهه اخیر و سرانه سهام شناور طراحی شده و با استفاده از ضرایب تعدیل، انعطاف‌پذیر عمل میکند. به این معنا که اگر حجم معاملات در سه ماه گذشته روندی افزایشی داشته باشد، ضریب تعدیل کاهش می‌یابد و در نتیجه حجم مبنا کوچک‌تر خواهد شد. در مقابل، افزایش نوسانات سهم موجب افزایش ضریب تعدیل میشود و حجم مبنا را بالا می‌برد. این ضریب میتواند تا عدد ۴ افزایش پیدا کند؛ بنابراین در شرایطی که سهم با معاملات اندک اما نوسانات بسیار شدید همراه است، حجم مبنا تا چهار برابر میانگین معاملات یک‌ماه اخیر در نظر گرفته میشود.
نکته مهم دیگر در این سازوکار، توجه به بازدهی سهم در چهار هفته اخیر است. در این محاسبه، وزن هفته آخر به‌مراتب بیشتر از سایر هفته‌هاست، چرا که رفتار کوتاه‌مدت سهم نقش مهم‌تری در کنترل نوسانات دارد. به این ترتیب، مدل جدید نه‌تنها به شرایط گذشته سهم توجه دارد بلکه آخرین تحولات قیمتی را نیز با حساسیت بیشتری لحاظ میکند تا آخرین وضیت معاملات سهام، بیشترین تاثیر را در تعیین حجم مبنا داشته باشد. بازنگری حجم مبنا در این روش به صورت هفتگی انجام میشود و پس از انجام محاسبات در پایان هر هفته، حجم مبنای جدید در طول هفته آینده اعمال خواهد شد.
از دیگر مسائل مهمی که در این ارتباط نیازمند توجه بوده است، موضوع گره معاملاتی است که پس از تحقق شرایطی که در دستورالعمل انجام معاملات مشخص شده است، برای رفع گره معاملاتی، تاثیر حجم مبنا در محاسبه قیمت پایانی نماد مورد نظر، برای دوره مشخصی که از ۵ جلسه معاملاتی متوالی بیشتر نیست، حذف میشود. اما بعضا مشاهده میشود که ناظر معاملات به دلیل نوساناتی که این اقدام ممکن است در قیمت سهام ایجاد کند، در اجرای آن محتاطانه برخورد میکند. اجرای مدل حجم مبنای پویا، به دلیل انعطافی که در تعیین این پارامتر فراهم میکند، به نظرم میتواند نقدشوندگی معاملات سهام را افزایش دهد و تعداد مواقعی که لازم است از مکانیزم گره معاملاتی استفاده شود را کاهش دهد. این یعنی ناظر معاملات میتواند بدون نگرانی از ایجاد نوسانات شدید، نسبت به اجرای دقیق ضوابط رفع گره معاملاتی اقدام و بازار روان‌تر عمل کند.
مزیت اصلی این رویکرد پویا آن است که تنها در شرایط خاص به‌کار گرفته میشود. سهام پرمعامله یا کم‌نوسان عملا بدون محدودیت حجم مبنا معامله خواهند شد که به افزایش نقدشوندگی و تسهیل معاملات کمک میکند. در مقابل، تنها شرکت‌هایی که با حجم معاملات اندک و نوسانات شدید مواجه‌اند مشمول حجم مبنا خواهند شد. این ویژگی سبب میشود از یک‌سو جلوی نوسان‌های غیرواقعی و دستکاری قیمتی گرفته شود و از سوی دیگر، روند کشف قیمت در سهام پرمعامله دچار وقفه و محدودیت نشود.
به عقیده من، اجرای این مدل گامی بسیار مهم در راستای ارتقای شفافیت، جلوگیری از سفته‌بازی و افزایش کارایی بازار سرمایه است. اتکا به معاملات واقعی، انعطاف‌پذیری در محاسبه و توجه به شناوری سهم باعث میشود که این روش نسبت به شیوه سنتی بسیار کارآمدتر عمل کند. این روش حتی میتواند در مورد سهامی که در بازارهای»شرکت فرابورس ایران« یا »شرکت بورس اوراق بهادار تهران« نیز معامله میشوند، مورد استفاده قرار گیرد. جایی که سازوکار فعلی حجم مبنا باعث شده تا برخی از سهام با ارزش بازار بالا به دلیل حجم مبنای زیاد، روند قیمتی چابکی را طی نکنند.
با اجرای این مدل، انتظار داریم که جریان معاملات روان‌تر، نقدشوندگی سهام بیشتر و در نهایت اعتماد سرمایه‌گذاران به سازوکارهای بازار تقویت شود. به عنوان عضوی از هیئت مدیره فرابورس، این تصمیم را یک اقدام جسورانه و خلاقانه می‌دانم، زیرا معتقدم چنین اصلاحاتی به توسعه پایدار بازار سرمایه کمک کرده و روند کشف قیمت را واقعی‌تر و عادلانه‌تر میکند.
عضو هیات مدیره فرابورس
نظرات :
شما می توانید اولین نفری باشید که برای این مطلب نظر می دهید.