تاب‌آوری در بازار سرمایه ایران؛ از آسیب‌پذیری تا بلوغ نهادی و فناورانه

بورس24 : در نخستین همایش سالانه بازار سرمایه، «کارگروه تخصصی تاب‌آوری و رشد» با حضور چهره‌های ارشد بازار سرمایه برگزار شد. محور اصلی این نشست، تدوین چارچوبی برای کاهش آسیب‌پذیری و ارتقای توان باز‌یابی بازار در برابر شوک‌های داخلی و جهانی بود؛ موضوعی که سخنرانان آن را هسته پایداری اقتصاد ایران در دهه آینده دانستند.

تعریفی از آسیب‌پذیری و تاب‌آوری

حمید کردبچه، عضو عالی شورای بورس، دو مفهوم بنیادین را محور تحلیل قرار داد:

آسیب‌پذیری (Vulnerability): وضعیت‌های غیرقابل‌کنترل دائمی یا نیمه‌دائمی که سیستم مالی را در معرض اختلال قرار می‌دهد؛ از جمله تحریم‌ها، نوسان جهانی قیمت‌ها، بی‌ثباتی ارز و ناترازی انرژی.

تاب‌آوری (Resilience): توانایی سیستم در کاهش اثرات شوک، سازگاری با بحران و باز‌یابی عملکردهای حیاتی.

وی تأکید کرد: اقتصاد ایران باید از «ذهنیت دفاعی» به «ذهنیت تحول‌آفرین» گذار کند؛ ذهنیتی مبتنی بر داده‌های بزرگ، تصمیم‌سازی شفاف و هدایت نقدینگی به سمت فعالیت‌های مولد. به گفته کردبچه، تاب‌آوری صرفاً واکنش به بحران نیست، بلکه آموزش زیستن در فضای شوک است.

تاب‌آوری نهادی؛ استقلال ساختاری و رفتار تحلیلی

عبده تبریزی از منظر نهادی به موضوع این پنل نگاعی دیگر ارایه کرد و گفت: این تاب‌آوری در وابستگی کم‌تر به دولت و تصمیمات لحظه‌ای معنا می‌یابد. وی یادآور شد که تقویت زیرساخت‌های مستقل در بورس، کارگزاری‌ها و صندوق‌ها، تضمین‌کننده ثبات بلندمدت است.

به باور وی تدوین قواعد مبتنی بر تحلیل و شفافیت به‌جای واکنش‌های غیرسیستمی به ناآرامی‌ها، ریشه تاب‌آوری واقعی است. همچنین اصلاح فرآیند توقف و بازگشایی نمادها می‌تواند از نوسان‌های هیجانی بکاهد و کنترل سیستماتیک ریسک را تقویت کند. عبده تبریزی این چشم‌انداز را «شاکله نهادی، رفتاری و ارتباطی بازار سرمایه» توصیف کرد.

مدل سه‌سطحی تاب‌آوری بازار

حمید یاری، کارشناس بازار سرمایه نیز چارچوب تحلیلی خود را بر سه سطح اصلی بنا نهاد

حمید یاری کارشناس بازار سرمایه نیز در کارگروه تخصصی تاب آوری و رشد در بازار سرمایه اذعان داشت:

تاب‌آوری به مجموعه توانمندی‌هایی اشاره دارد که استمرار عملکرد بازار را در برابر شوک‌های داخلی و خارجی تضمین می‌کند. به گفته این کارشناس بازار سرمایه، این توانمندی‌ها در سه سطح کلیدی مطرح می‌شوند:

تاب‌آوری ساختاری (Structural Resilience)

تاب‌آوری عملیاتی (Operational Resilience)

تاب‌آوری رفتاری (Behavioral Resilience)

این سه سطح، بنیان پایداری سیستم مالی را از زیرساخت فنی تا رفتار سرمایه‌گذاران فراهم می‌سازند‌.

وی تصریح کرد: این چارچوب، ترکیبی از سازوکارهای نهادی، فناورانه و رفتاری است که تحقق آن نیازمند هم‌افزایی میان نهاد ناظر، زیرساخت‌های فنی و سیاست‌گذاران بازار خواهد بود.

رویکرد فنی و امنیتی در تاب‌آوری بازار

در ادامه، امیر تقی‌خان تجریشی، رئیس هیئت‌مدیره گروه مالی فیروزه، بُعد فناورانه تاب‌آوری را تشریح کرد.

 وی گفت: مسیر آینده بازار سرمایه در «تعمیق ساختاری و بلوغ رفتاری» نهفته است، نه صرفاً افزایش حجم معاملات.

وی خواستار بررسی مستمر آمادگی سامانه‌های معاملاتی در برابر تهدیدات سایبری و برگزاری آزمون‌های بحران شد. تجریشی افزود: وجود ابزارهای متنوع مانند سهام، اوراق بدهی و مشتقه‌ها می‌تواند با توزیع ریسک و حفظ نقدشوندگی، ستون اصلی تاب‌آوری مالی را تشکیل دهد.

اصلاح مقررات؛ راهبرد تاب‌آوری انطباقی

سعید اسلامی بیدگلی، کارشناس ارشد بازار سرمایه، بر ضرورت تغییر مقررات و انعطاف در مواجهه با شرایط نامتعارف تأکید کرد:

اقدامات اصلاحی مطرح‌شده شامل مدیریت نرخ بهره بین‌بانکی (OMO)، تغییر زمان معاملات، تسهیل در تسویه و وثایق، و محدودسازی سفارش‌های الگوریتمی است — اقداماتی که ماهیت «مداخله تطبیقی» دارند و به بازیابی سریع بازار در وضعیت بحرانی کمک می‌کنند.

اسلامی بیدگلی خاطرنشان کرد: بازار سرمایه آینده، بر چهار محور استوار خواهد بود:

پیوند فناوری و نظارت هوشمند؛

انعطاف مقرراتی در مواجهه با شرایط ویژه؛

شفافیت و انضباط مبتنی بر داده؛

پایداری رفتاری سرمایه‌گذاران از طریق مقررات انگیزشی و بازدارنده.