دنیای اقتصاد / در شرایطی بهای نفت خام طی مدت اخیر بیش از 30 دلار کاهش یافته که کارشناسان به اتفاق معتقدند فزونی عرضه بر تقاضا مهم‌ترین دلیل این کاهش بهای نفت است.
براساس آخرین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، در حال حاضر در بازار بیش از 2 میلیون بشکه مازاد عرضه موجود است و شاید تنها عاملی که می‌تواند روند کاهشی بهای نفت را متوقف کند کاهش تولید اوپک باشد.
اوپک یا سازمان کشورهای صادر‌کننده نفت متشکل از 12 کشور تولیدکننده نفت است که روزانه بیش از 30 میلیون بشکه نفت تولید می‌کند و در واقع 40 درصد نفت مورد نیاز جهان توسط این سازمان تامین میشود. این سازمان در راستای دفاع از کشورهای تولیدکننده نفت در برابر سیاست استثماری شرکت‌های بزرگ نفتی مشهور به «هفت خواهران» به پیشنهاد ونزوئلا در سال ۱۳۳۹(1960میلادی) تاسیس شد. در آن زمان شرکت‌های هفت خواهران به‌دلیل در اختیار داشتن تکنولوژی تولید نفت و تسلط بر شبکه‌های حمل و نقل نفت‌خام از افزایش قیمت نفت جلوگیری می‌کردند و ارزش آن را به‌صورت مصنوعی پایین نگه می‌داشتند. با قدرت گرفتن اوپک، این غول‌های نفتی که در آن زمان تسلط بیش از 85 درصد نفت جهان را در اختیار داشتند کم‌کم قدرتشان رو به کاهش گذاشت. براساس آنچه که در اساسنامه اوپک آمده است، هدف اصلی این سازمان «هماهنگی و یکپارچه‌سازی سیاست‌های نفت کشورهای عضو و تعیین بهترین راه برای تامین منافع جمعی یا فردی آنها و همچنین طراحی شیوه‌هایی برای تضمین ثبات قیمت نفت به‌منظور از بین بردن نوسانات مضر و غیر‌ضروری است. اما آنچه به وضوح مشخص است اینکه در سال‌های اخیر، اتحاد و یکپارچگی اوپک از طرفی به دلیل اختلافات کشورهای عضو و همچنین وابستگی برخی اعضا به کشورهای خارجی و از سوی دیگر، افزایش کشورهای صادر‌کننده نفت غیر‌عضو این سازمان از بین رفته است. به‌طوری‌که در حال حاضر با وجود افت شدید بهای نفت کشورهای عضو نه تنها تا‌کنون با کاهش تولید به افزایش بهای نفت کمکی نکرده‌اند، بلکه خود با پایین آوردن قیمت نفتشان موجب کاهش هرچه بیشتر قیمت‌ها شده‌اند.
در حال حاضر نفت اوپک در کف چهار ساله خود معامله میشود. برخی تحلیلگران بر این باورند که قیمت‌های زیر 80 دلار خط قرمز کشورهای عضو این سازمان است و اوپک در نشست آتی این سازمان، 27 نوامبر، سقف تولید خود را پایین می‌آورد. اما برخی نظری متفاوت دارند. به اعتقاد این دسته از کارشناسان، کاهش تعمدی بهای نفت از سوی عربستان بزرگ‌ترین تولیدکننده اوپک و بزرگ‌ترین صادر‌کننده نفت جهان رخ داده و قیمت‌های کنونی و حتی کمتر، هدف عربستان از اقدامات اخیر بوده؛ بنابراین بعید به نظر می‌رسد که این کشور به کاهش سقف تولید تن دهد.
از سوی دیگر سه روز قبل از نشست اوپک، موعد توافق هسته‌ای ایران و کشورهای 1+5 به اتمام می‌رسد. وزیر نفت کشورمان در پی آن است تولید نفت را که طی 2 سال اخیر در پی تحریم‌های غرب از بیش از 4 میلیون بشکه در روز به کمتر از 3 میلیون بشکه رسیده است، در صورت حصول توافق و لغو تحریم‌ها در مدت کوتاهی به میزان قبل از تحریم برگرداند. این در حالی است که اعضای اوپک در حال حاضر بیش از 30 میلیون و 900 هزار بشکه در روز نفت تولید می‌کنند و در صورت توافق ایران و غرب اوپک علاوه بر مازاد کنونی با افزایش نفت ایران نیز مواجه میشود که این خود کاهش قیمت نفت را تشدید می‌کند.
در حال حاضر در‌باره اینکه آیا اوپک سقف تولید خود را کاهش می‌دهد یا نه، اما و اگرهای بسیاری مطرح است. «دنیای اقتصاد» در گفت‌وگویی که با دکتر محمد‌صادق جوکار، کارشناس انرژی موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی داشته است، به بررسی زوایای نشست آتی اوپک پرداخته است. دکتر جوکار با بیان اینکه سناریوی كاهش تولید در اوپك را باید براساس وجود یا نبود 2 مولفه مورد بررسی قرار داد، گفت: مولفه نخست، مقوله منافع جمعی اوپك در مورد وضعیت عرضه جهانی است. در صورتی كه از این منظر به اقدام احتمالی اوپك نگاه كنیم، بعید به نظر می‌رسد كه مداخله در بازار از طریق كاهش تولید از طرف اوپك تنها و بدون مشاركت غیراوپكیها – تولید‌كنندگان متعارف نظیر روسیه، مكزیك، نروژ و نامتعارف، ایالات‌متحده و كانادا- در راستای منافع بلندمدت اوپك باشد؛ زیرا مداخله اوپك به تنهایی در كاهش تولید ممكن است در كوتاه‌مدت منجر به افزایش قیمت در بازار جهانی گردد؛ اما همین قیمت بالا منجر به «اقتصادی شدن توسعه منابع نامتعارف» و در نتیجه افزایش مجدد عرضه و كاهش قیمت خواهد شد و اوپك به‌طور مداوم در این دور تسلسلی كاهش عرضه به سود تجاری شدن عرضه منابع نامتعارف روبه‌رو خواهد بود. وی خاطر‌نشان کرد: مطابق گزارش سالانه اخیر اوپك، منابع نفتی نامتعارف آمریكای شمالی تا 2025 روند افزایشی داشته و پس از آن رو به كاهش خواهد گذاشت. بنابراین در صورت بالا بودن قیمت جهانی، درحالی‌كه رشد تقاضای جهانی تا سال 2019 حدود 6 میلیون بشكه در روز افزایش می‌یابد، 4.9 میلیون بشكه در روز آن از سوی عرضه‌كنندگان غیراوپكی تامین خواهد شد و جایی برای افزایش عرضه برنامه‌ریزی شده عراق، بازگشت ایران و لیبی و توسعه منابع نفتی این كشورها به بازار وجود نخواهد داشت. درحقیقت، شاید در كوتاه مدت كاهش قیمت نفت منجر به كسری بودجه مصوب كشورهای اوپكی – از همه بدتر ونزوئلا- شود؛ اما در بلندمدت از تشدید بحران عرضه غیراوپكی نامتعارف جلوگیری خواهد كرد. بنابراین، شاید اوپك به برنامه‌ریزی برای قیمت بهینه نفت برای خود راضی باشد كه هرچند دارای ضررهای كوتاه مدتی است اما در بلندمدت حائز منافع استراتژیك است. می‌توان صحت این استدلال را در نمودار قبل ملاحظه کرد. جوکار افزود: مولفه دوم، ضرورت تصمیم‌گیری جمعی در مورد عرضه جهانی بین اوپك و غیراوپكیها است. درصورتی كه نوعی تصمیم جمعی همانند بحران سال 1997 وجود داشته باشد، می‌توان به اندازه توافق صورت‌گرفته در مورد كاهش عرضه اوپك در كنار مشاركت غیراوپكیها در كاهش عرضه توجه كرد.
به اعتقاد این کارشناس موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی از منظر اقتصادی، رویكرد اوپك در زمینه بازار، ابتدا حفظ انسجام در مقابل غیراوپكیها و ضرورت اتخاذ سیاست مشترك عرضه جهانی و سپس تعیین سهم عادلانه كاهشی در درون اوپك باشد. وی در این راستا افزود: سهم عادلانه كاهشی ایجاب می‌كند عربستان كه بیشترین افزایش تولید را در نبود تولید لیبی و كاهش جبری نفت ایران از بازار داشته است، بیشترین سهم را نیز در سیاست‌های كاهشی اوپك به عهده بگیرد. طبیعتا این امر منجر به بروز چالش در اجلاس آینده اوپك خواهد شد كه با توجه به تجربه تاریخی، این کشور معمولا به آسانی حاضر نیست از تولید خود بكاهد. در صورت ادامه «عدم‌توازن آسیب‌های موجود» بین عربستان و دیگر كشورهای عضو اوپك از كاهش قیمت، عربستان مقاومت بیشتری در مقابل خواسته دیگر اعضای اوپك در كاهش قیمت خواهد داشت. اما اگر این «عدم توازن آسیب» مثلا با كاهش تحریم‌های ایران و بازگشت نفت کشورمان به بازار و توسعه برنامه‌ریزی‌شده نفت عراق متعادل‌تر شود، عربستان به دلیل «آسیب نیاز» به سطحی از قیمت برای طرح‌های اقتصادی خود، سیاست همگرایانه‌تری را در پیش خواهد گرفت.دکتر جوکار تاثیر نشست هسته‌ای ایران و غرب و تاثیر آن بر نشست اوپک را در سه سناریوی توافق نهایی، تمدید مذاکرات و شکست در مذاکرات به تفصیل توضیح داد.
وی با تاکید بر اینکه الزامی وجود ندارد كه ایران حتی در صورت كاهش تحریم‌های خود و ورود به بازار نیز خواستار «كاهش تولید كلی نفت اوپك» به منظور افزایش قیمت باشد، افزود: به دلیل اینكه هرچند در كوتاه‌مدت بالا بودن قیمت نفت می‌تواند مشكلات برجای مانده از تحریم‌ها و كسری بودجه جاری خود را حل كند، اما در بلندمدت با افزایش عرضه منابع نامتعارف با كاهش اهمیت استراتژیك نفت خود و اوپك برای بازار روبه‌رو خواهد شد. به اعتقاد وی ایران در صورت توافق نهایی قطعا خواستار «كاهش تولید عربستان سعودی و بلوك عربی خلیج‌فارس» خواهد شد. جوکار در این باره گفت: در سناریوی توافق نهایی به دلیل اینكه از محدودیت تولید و صادرات نفت ایران با كاهش تحریم‌ها به تدریج كاسته میشود، «عدم توازن موجود آسیب‌ها» بین ایران و عربستان كمتر شده و ایران برخلاف محدودیت صادرات یک میلیون بشكه‌ای موجود، می‌تواند با افزایش تولید وارد بازی «زیان مشترك» شود تا عربستان به دلیل نیاز به حدی از قیمت برای نیازهای اقتصادی خود، بدون افزایش كلی تولید اوپك، سهمیه تولید تصاحب كرده ایران و لیبی را پس دهد. بنابراین در سناریوی توافق نهایی، ایران الزاما نه به دنبال كاهش تولید اوپك بلكه قطعا به دنبال كاهش تولید عربستان برای جایابی بازگشت نفت خود به بازار خواهد بود. وی با بیان اینکه اما در صورت تمدید مذاكرات، وضعیت كنونی ایران با ابزارهای محدود تاثیرگذاری در بازار جهانی و اوپك ادامه خواهد یافت و بیشتر تداوم وضعیت انفعال در برابر تصمیمات عربستان و دیگر اعضای اوپك حکم‌فرما خواهد بود، افزود: زیرا با تداوم محدودیت صادرات یک میلیون بشكه‌ای و تحریم‌های اصلی نفت و گاز، امكانی برای افزایش تولید به منظور «برقراری توازن با عربستان» را نخواهد داشت. جوکار با بیان اینکه در صورت شكست مذاكرات، شرایط بسیار متفاوت خواهد بود، گفت: شكست مذاكرات در كنار كسب اكثریت كرسی‌های مجلس سنای ایالات متحده از سوی جمهوری‌خواهان می‌تواند منجر به «بررسی مجدد و تصویب تحریم‌های قانون ایران عاری از سلاح هسته‌ای» (HR-850) شود كه احتمالا با واكنش ایران روبه‌رو شده كه خود منجر به بروز یك بحران ژئوپلیتیكی جدید میشود. در این شرایط، قیمت نفت بدون نیاز به دخالت اوپك در بازار به دلیل تشدید عوامل سیاسی «افزایش تحریم علیه ایران و اقدامات واكنشی ایران علیه غرب» بالا خواهد رفت.
نظرات :
شما می توانید اولین نفری باشید که برای این مطلب نظر می دهید.