اگرچه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، هفته گذشته اظهار داشت که توافق هسته‌ای با ایران «نزدیک» است، اما واقعیت چنین به نظر نمی‌رسد؛ چرا که هر دو طرف بر خطوط قرمز خود پافشاری می‌کنند و به‌نظر می‌رسد احتمال دستیابی زودهنگام به راه‌حلی مذاکره‌شده برای آینده برنامه هسته‌ای ایران را منتفی کرده‌اند. علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران، گفت: «در حال حاضر هیچ نشانه‌ای از نزدیکی به توافق وجود ندارد. تا جایی که من اطلاع دارم، پیشنهاد ایالات متحده خواهان غنی‌سازی صفر است، سیاستی که در ۲۰ سال گذشته همواره شکست خورده است.»
بورس24 : اگرچه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، هفته گذشته اظهار داشت که توافق هسته‌ای با ایران «نزدیک» است، اما واقعیت چنین به نظر نمی‌رسد؛ چرا که هر دو طرف بر خطوط قرمز خود پافشاری می‌کنند و به‌نظر می‌رسد احتمال دستیابی زودهنگام به راه‌حلی مذاکره‌شده برای آینده برنامه هسته‌ای ایران را منتفی کرده‌اند. علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران، گفت: «در حال حاضر هیچ نشانه‌ای از نزدیکی به توافق وجود ندارد. تا جایی که من اطلاع دارم، پیشنهاد ایالات متحده خواهان غنی‌سازی صفر است، سیاستی که در ۲۰ سال گذشته همواره شکست خورده است.»
دو خط قرمز غیرقابل عبور
در ۲۰ مه، آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر ایران، خواسته‌های ایالات متحده مبنی بر توقف حتی سطح پایین غنی‌سازی اورانیوم توسط ایران را «افراطی و گستاخانه» و «بی‌معنا» توصیف کرد و نسبت به نتیجه‌بخش بودن دور بعدی گفت‌وگوهای غیرمستقیم میان دو کشور ابراز تردید کرد. سایر مقام‌های ایرانی نیز بار دیگر تأکید کرده‌اند که مذاکرات شکست خواهد خورد اگر ایالات متحده همچنان خواستار توقف غنی‌سازی داخلی اورانیوم باشد؛ حقی که تهران آن را تحت معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) برای خود محفوظ می‌داند. ایران گفته که همچنان در حال بررسی آخرین پیشنهاد ارائه‌شده از سوی ایالات متحده در دور اخیر مذاکرات است.
اما چنین خواسته‌هایی که بر پایه این دیدگاه استوارند که تأسیسات غنی‌سازی کلید تبدیل مواد بی‌خطر به سلاح هسته‌ای هستند، به سنگ‌بنای موضع دولت ترامپ تبدیل شده‌اند. استیو ویتکاف، فرستاده ویژه آمریکا، گفته که ایالات متحده اجازه نخواهد داد ایران حتی «یک درصد» ظرفیت غنی‌سازی داشته باشد. مارکو روبیو، وزیر خارجه و مشاور امنیت ملی موقت، در ۲۰ مه در کمیته روابط خارجی سنای آمریکا گفت که دولت با هرگونه توانایی غنی‌سازی داخلی در ایران مخالف است، چرا که رفتن از تولید اورانیوم با غنای پایین به اورانیوم با درجه تسلیحاتی نسبتاً آسان است.
روبیو گفت: «از نظر ما، آن‌ها غنی‌سازی را به‌عنوان عامل بازدارنده می‌خواهند.»
ترامپ پیش‌تر به ایران هشدار داده بود که اگر توافقی حاصل نشود، ممکن است با حمله نظامی روبه‌رو شود که «خشونتی خواهد داشت که مردم قبلاً ندیده‌اند.»
سیاستی که محکوم به شکست است
علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران، گفت: «در حال حاضر هیچ نشانه‌ای از نزدیکی به توافق وجود ندارد. تا جایی که من اطلاع دارم، پیشنهاد ایالات متحده خواهان غنی‌سازی صفر است، سیاستی که در ۲۰ سال گذشته همواره شکست خورده است.»
چهار دور مذاکره‌ای که تاکنون برگزار شده و احتمال دور پنجم در این آخر هفته، به نظر می‌رسید بهترین فرصت در سال‌های اخیر برای حل دیپلماتیک بن‌بست میان ایران و ایالات متحده بر سر توانمندی‌های رو به رشد هسته‌ای تهران باشد.
اقتصاد ایران به‌شدت تحت فشار تحریم‌های آمریکا و غرب، و همچنین محدودیت‌های مستمر در صادرات نفت خود قرار دارد؛ از جمله تلاش‌های فزاینده آمریکا برای مقابله با تانکرهای غیرقانونی حامل نفت خام ایران. نیروهای نیابتی ایران در منطقه، از جمله گروه‌های مسلح در لبنان و نوار غزه، به‌شدت تضعیف شده‌اند و نفوذ تهران بر سوریه نیز کاهش یافته است. سامانه‌های دفاع هوایی پیشرفته ایران که ساخت روسیه بودند، پاییز گذشته در حملات اسرائیل منهدم شدند، و این کشور را نسبت به حضور نظامی مستمر آمریکا در اطراف خلیج فارس آسیب‌پذیرتر از سال‌های گذشته کرده است—و این امر تهدیدهای نظامی ترامپ را نسبت به گذشته جدی‌تر و باورپذیرتر جلوه داده است.
این وضعیت، در کنار حمایت ظاهراً مردمی در ایران از تعامل دیپلماتیک با واشنگتن، به مقام‌های ایرانی فضای سیاسی لازم برای بازگشت به مذاکرات را داده—اما نه به هر قیمتی، و به‌ویژه نه با کنار گذاشتن حقی که کشور خود را دارای آن می‌داند: غنی‌سازی اورانیوم حداقل تا سطح مورد نیاز راکتورهای هسته‌ای غیرنظامی.
اما دولت ترامپ نیز در گفت‌وگوها با ایران باید ملاحظات سیاست داخلی خود را مد نظر قرار دهد، به‌ویژه در موضوعی همچون غنی‌سازی. در ۱۴ مه، بیش از ۲۰۰ قانون‌گذار از هر دو مجلس کنگره نامه‌ای به ترامپ فرستادند و او را از هرگونه توافقی که اجازه حفظ توانایی غنی‌سازی به ایران بدهد برحذر داشتند—امری که قانون‌گذاران آن را نقطه‌ضعف و مرگ توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ (برجام) میان دولت اوباما و تهران می‌دانند.
این نامه و فشار کنگره، به گفته بهنام بن‌طالب‌لو، مدیر ارشد برنامه ایران در بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها، «به ترامپ امکان می‌دهد نقش پلیس بد را در مذاکرات هسته‌ای ایفا کند.» او گفت که یک موضع سخت‌گیرانه ممکن است در نهایت زمینه کسب امتیاز از ایران را فراهم کند، چرا که بدون آن‌ها، کنگره به احتمال زیاد هیچ توافق آینده‌ای میان آمریکا و ایران را به‌صورت معاهده تصویب نخواهد کرد—و برای ایران، این تصویب اهمیت زیادی دارد، چرا که عدم تصویب برجام در کنگره همواره منبعی از ناامنی برای تهران بوده است.
اظهارات اخیر ترامپ مبنی بر نزدیک بودن توافق، پس از آن بیان شد که مقامات ایرانی اعلام کردند تهران مایل است در ازای رفع تحریم‌ها، از ساخت سلاح هسته‌ای صرف‌نظر کرده و غنی‌سازی با درجه بالا را متوقف کند—درخواستی که در گذشته نیز محرک اصلی پذیرش برجام توسط ایران بود.
اما همچنان پرسش‌های زیادی باقی است که آیا در صورت رسیدن به توافق، رفع تحریم‌ها واقعاً عملی خواهد شد یا نه. تحریم‌های اولیه و ثانویه آمریکا، مانند آن‌هایی که بر بخش‌های انرژی و بانکی ایران اعمال شده، به‌شدت سخت‌گیرانه و ماندگارند. همان‌طور که ایران بین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۸ تجربه کرد، جلب همکاری بانک‌ها و شرکت‌های آمریکایی و حتی بسیاری از اروپایی‌ها برای بازگشت به تجارت با کشورهایی که مدت‌ها در لیست سیاه بوده‌اند—و ممکن است دوباره هم قرار بگیرند—بسیار دشوار است.
اما توافقی که به ایران اجازه دهد مقادیر اندکی اورانیوم را تا سطح پایین مورد استفاده در راکتورهای غیرنظامی غنی‌سازی کند، در حالی که ذخایر اورانیوم با غنای بالا را از بین ببرد و کشور را به روی بازرسی‌های منظم نهادهای بین‌المللی هسته‌ای باز کند، شباهت زیادی به توافق دوران اوباما خواهد داشت—همان توافقی که ترامپ و جمهوری‌خواهان دیگر سال‌ها آن را به باد انتقاد گرفتند؛ ترامپ در سال ۲۰۱۸ ایالات متحده را از برجام خارج کرد.
بن‌طالب‌لو گفت: «اگر حاصل تمام این‌ها چیزی شبیه برجام ۲.۰ باشد، ایرانی‌ها خواهند گفت: ما ترامپ را وادار کردیم به همان توافق قبلی برگردد. و ترامپ نمی‌تواند اجازه دهد چنین چیزی اتفاق بیفتد.»
یکی از دلایل فشار حداکثری دولت ترامپ علیه غنی‌سازی، ضعف کنونی ایران است—که این تصور را تقویت می‌کند که تهران برای رهایی از تحریم‌های خردکننده، شرایط سخت را خواهد پذیرفت. اما همین ضعف، به گفته علی واعظ، دستیابی ایران به چنین شرایطی را دشوارتر می‌کند، چرا که برنامه هسته‌ای ایران، که از نظر حیثیتی برای کشور مهم است، حاصل سال‌ها توجه و سرمایه‌گذاری عظیم دولتی است.
واعظ گفت: «در تیم ویتکاف، این دیدگاه به‌شدت غالب است که ارائه نسخه سبک‌تر برجام اشتباه است، چون [ایرانی‌ها] اکنون از همیشه ضعیف‌تر هستند. اما اگر معتقدید آن‌ها همه بازدارندگی منطقه‌ای‌شان را از دست داده‌اند، چرا باید آخرین ستون دفاعی‌شان را هم کنار بگذارند؟ هرچه بیشتر بگویید ایران در موقعیت ضعف است، بیشتر دارید بر ضد توافق استدلال می‌کنید.»
در هر صورت، با وجود آن‌که ترامپ در آغاز مذاکرات در آوریل، به‌طور غیررسمی مهلتی ۶۰ روزه برای گفت‌وگوها تعیین کرده بود، زمان‌بندی واقعی در اروپا نهفته است. در اکتبر امسال، سه کشور اروپایی عضو برجام—بریتانیا، فرانسه و آلمان—توانایی «بازگرداندن فوری» تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را از دست خواهند داد؛ تحریم‌هایی که طبق توافق لغو شده بودند.
بازیگر جدید: اروپای راست‌گرا
کشورهای اروپایی، که از رفتار ایران در منطقه (به‌ویژه حملات به کشتیرانی در دریای سرخ)، پیشرفت‌های هسته‌ای و حمایت از تهاجم روسیه به اوکراین نگران‌اند، در یک دهه گذشته به‌تدریج رویکردی تندتر نسبت به ایران اتخاذ کرده‌اند.
بن‌طالب‌لو گفت: «از زمانی که ترامپ از قدرت کنار رفت، اروپا در موضوع ایران از ایالات متحده هم راست‌گراتر شده است.» به گفته او، این قاطعیت تازه می‌تواند تابستان امسال به اوج برسد، با وجود نشست بی‌نتیجه هفته گذشته میان ایران و موسوم به سه کشور اروپایی (E3)، چرا که اروپا احتمالاً بازگشت به فشار تحریمی را به‌عنوان راهی برای وادار ساختن ایران به کنار گذاشتن برنامه هسته‌ای‌اش بررسی خواهد کرد.
بن‌طالب‌لو گفت: «مهم‌ترین دلیل اینکه سال ۲۰۲۵ سال تصمیم‌گیری است، مسئله "اسنپ‌بک" است.»
ایران هشدار داده که چنین اقدامی ممکن است آن را به خروج از معاهده NPT سوق دهد؛ اقدامی که می‌تواند پیامدهای نگران‌کننده‌ای برای تلاش‌های بین‌المللی در راستای نظارت بر برنامه هسته‌ای ایران و پایبندی آن به اصول عدم اشاعه به همراه داشته باشد.
واعظ گفت: «اسنپ‌بک مهلت واقعی است. در غیاب یک توافق، من معتقدم اروپایی‌ها به سراغ اسنپ‌بک خواهند رفت. اما این یک خودکشی خواهد بود. این کار ایران را از NPT خارج می‌کند، و اگر آن‌ها از NPT خارج شوند، یعنی جن هسته‌ای از بطری بیرون آمده است.»
نظرات :
شما می توانید اولین نفری باشید که برای این مطلب نظر می دهید.