در همایش سالیانه بازار سرمایه، بازطراحی زیرساخت‌ها مطرح‌ شد: از آزمون و خطا تا تاب‌آوری نهادی

بورس24 : در دومین روز از همایش سالانه بازار سرمایه ایران و در پنل تخصصی «الزامات بازطراحی زیرساخت‌های بازار»، کارشناسان و مدیران برجسته بازار سرمایه بر ضرورت طراحی هوشمند و ریسک‌محور زیرساخت‌های معاملاتی تأکید کردند. نتایج این نشست حاکی از اجماع بر این دیدگاه بود که بازطراحی‌های جزئی و فاقد رویکرد جامع، نه‌تنها ناکارآمدی را برطرف نمی‌کنند، بلکه می‌توانند به ناترازی‌های جدید و بحران‌های ساختاری در آینده بینجامند.

جامع‌نگری و آزمون و خطا

بررسی تطبیقی دو کشور با ساختارهای مالی متفاوت نشان داد که بازطراحی زیرساخت‌ها، اگر در قالبی جامع و مرحله‌ای و با تکیه بر حافظه نهادی انجام شود، می‌تواند پایداری سیستم مالی را تقویت کند.

در مقابل، اصلاحات نقطه‌ای و فاقد نقشه کلان، گرچه در کوتاه‌مدت برخی ناترازی‌ها را می‌کاهند، اما به‌دلیل عدم سنجش هم‌زمان ریسک‌ها، موجب انتقال مشکلات به سایر بخش‌های بازار می‌شوند.

سخنرانان هشدار دادند که اجرای هر گونه اصلاح ساختاری، بدون مدل ریسک‌سنجی و سناریو‌سازی، می‌تواند «ایده خوب» را به پروژه‌ای پرهزینه و بی‌اثر بدل کند. در الگوهای موفق بین‌المللی، بازطراحی بر پایه چرخه مستمر یادگیری، مستندسازی و اصلاح تدریجی استوار است — همان چیزی که کارشناسان آن را «حافظه نهادی فعال» می‌نامند.

شفافیت و عدالت؛ اولویت بازطراحی در بورس تهران

محمود گودرزی، مدیرعامل شرکت بورس تهران، در کارگاه تخصصی این پنل، الگوهای جهانی در حمایت از سهام‌داران خرد را مورد توجه قرار داد. به گفته او، «بازار سرمایه ایران می‌تواند با اقتباس از مدل‌های بین‌المللی ارجحیت‌دهی به سفارش خرد و طراحی نظام بازارگردانی اختصاصی، اعتماد عمومی و مشارکت سرمایه‌گذاران حقیقی را گسترش دهد.»

به باور گودرزی، وجود دامنه نوسان هنوز برای مهار رفتارهای توده‌ای و جلوگیری از سقوط‌های ناگهانی قیمت‌ها ضروری است؛ ابزاری که تا بلوغ کامل زیرساخت و دانش معاملاتی، باید همچنان یکی از ستون‌های ثبات بازار باقی بماند.

وی تاکید کرد: همزمان با رشد سرمایه‌گذاران نهادی، استفاده از مدل‌های ترکیبی بین‌المللی باید به حفظ عدالت معاملاتی و ممانعت از سیطره سرمایه‌گذاران بزرگ بر جریان معاملات بینجامد.

بازطراحی هماهنگ با منطق نهادی کشور

البته مونا حاجی علی‌اصغر، کارشناس ارشد بازار سرمایه، در سخنانی تحلیلی تأکید کرد: هرگونه بازطراحی زیرساختی تنها در صورتی موفق خواهد بود که با منطق نهادی، فرهنگی و حقوقی کشور هم‌راستا باشد.

به گفته وی «بازطراحی بازار، پروژه‌ای صرفاً فنی نیست؛ بلکه فرآیندی چندبُعدی است که به تعامل سازنده میان ریسک، فرهنگ، فناوری، حقوق و سرمایه انسانی نیاز دارد.»

از دیدگاه حاجی علی‌اصغر، مدل‌های جهانی تنها زمانی کارآمد خواهند بود که با «بافت رفتاری و ساختاری اقتصاد ایران» تطبیق یابند.

وی بازارگردانی حرفه‌ای را کانون ثبات بازار دانست و افزود: «بازارگردانی پویا می‌تواند با افزایش نقدشوندگی و کاهش دامنه نوسان، مقاومت ساختار بازار را در برابر شوک‌ها بالا ببرد و به پایداری سازنده، نه آرامش مصنوعی، منجر شود.»

تجربه عملی بورس کالا؛ ریسک، انعطاف و پیوستگی داده

سید جواد جهرمی، مدیرعامل بورس کالای ایران، با ارائه تجربه‌های عملی از بازطراحی زیرساخت‌های معاملاتی در بازار کالایی، بر پیوند مراحل پیش‌تجارت، رقابت و تسویه تأکید کرد.

وی توضیح داد: حذف محدودیت‌های شدید قیمتی، هرچند به رشد سریع نقدینگی انجامیده، اما نوسانات بالا و ریسک سیستماتیک جدیدی ایجاد کرده است. به همین منظور، اتصال سامانه‌های پایاپای و حساب‌های وکالتی می‌تواند جریان نقدینگی را شفاف و پایدار نگه دارد.

جهرمی نمونه‌ای از این تعادل را در بازار طلا ذکر کرد: «افزایش سقف دارایی یا دامنه نوسان به عمق‌بخشی سریع کمک می‌کند، ولی در عوض ریسک نوسانات بالا را نیز باید پذیرفت.»

نظم عملیاتی و کاهش ریسک نکول

در بخش پایانی، قادر معصومی خانقاه، مدیر نظارت بر بورس‌های سازمان بورس و اوراق بهادار، با اشاره به استانداردهای جدید عملیاتی گفت:

تعیین دامنه‌های دقیق قیمت سفارش‌ها مانع از دستکاری یا فشار مصنوعی بر بازار می‌شود؛

استانداردسازی زمان تسویه در قالب T+1 و T+2 گردش نقدینگی را منظم و قابل پیش‌بینی می‌سازد؛

و الزام حداقل خرید و عرضه، رقابت واقعی میان فعالان را تقویت می‌کند.

وی تأکید کرد: بورس کالای ایران اکنون با سخت‌گیری بیشتر در تسویه و کنترل حجم معاملات، مسیر شفافیت و استانداردسازی فرایند‌ها را با جدیت پیش می‌برد؛ اقدامی که به گفته معصومی، «زیرساخت عملیاتی بازار کالایی کشور را در مسیر بلوغ» قرار داده است.