اوراق سلف موازی ابزاری نوین جهت تأمین مالی بخش صنعت

 به گزارش بورس کالای ایران، تاکنون طراحی‌های متفاوتی با استفاده از عقد پایه سلف در راستای ابزارسازی انجام شده است؛ ساختارمند و منضبط شدن قراردادهای سلف و بورسی شدن آن در بورس کالای ایران، انتشار صکوک (اوراق) سلف برای نخستین‌بار در بحرین و نیز استفاده از سازوکار سلف موازی در مالزی از این موارد هستند. در تمامی این موارد یکی از مشکلات خریدارانی که وارد قرارداد سلف می شوند عدم وجود بازار ثانویه برای این قرارداد و عدم امکان نقد شوندگی آن تا سررسید به دلایل شرعی می باشد. زیرا اگر خریدار، کالایی را به سلف خریده باشد، قبل از سررسید نمی‌تواند آن را بفروشد، نه به خود فروشنده و نه غیر او، مساوی قیمت معامله اول باشد یا غیر مساوی.  

بورس کالای ایران پس از سال‌ها استفاده از قراردادهای سلف به صورت ساختارمند در معاملات خود و انجام حجم قابل توجهی از معاملات بازار فیزیکی در این بورس در قالب این قرارداد، به منظور پاسخگویی به نیاز تأمین مالی بخش صنعت اقدام به طراحی اوراق سلف موازی استاندارد کرد.  در اولین گام در فروردین 1392 دستورالعمل معاملات سلف موازی استاندارد برای انتشار اوراق سلف بر روی کلیه کالاها در این بورس طراحی شد، که منجر به انتشار اوراق سلف بر روی سنگ آهن شرکت گل‌گهر در تیرماه 1393 به مبلغ 83 میلیارد تومان شد.

اوراق سلف موازی استاندارد برای رفع مشکل نقد شوندگی معاملات سلف، به عنوان یک نوآوری جدید در بازار سرمایه مطرح شده است. این ابزار علاوه بر این که برای تولیدکنندگان کالاها امکان تأمین مالی فرآهم می‌آورد، یک ابزار سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار کالایی برای سرمایه گذاران نیز به شمار می رود^.  

براساس سازوکار معاملات سلف موازی مقدار معینی از دارایی پایه به فروش می‌رسد که وجه قرارداد مذکور باید نقدی پرداخت و دارایی پایه در سررسید مشخصی در آینده تحویل شود. در طول دورۀ معاملاتی قرارداد، خریدار سلف اول می‌تواند اقدام به فروش دارایی پایه به میزان خریداری شده در قرارداد سلف اول به شخص دیگری در قالب یک قرارداد سلف ثانویه کند. این قرارداد سلف ثانویه را سلف موازی می‌گویند. این فرایند می‌تواند به همین صورت ادامه یابد و خریدار سلف دوم نیز در قالب یک معامله سلف دیگر دارایی پایه به میزان خریداری شده را به فرد دیگری بفروشد. بدین ترتیب معاملات ثانویه سلف شکل می‌گیرد. این معاملات ثانویه سلف باید ازهم مستقل باشند و فروشنده سلف ثانویه(خریدار سلف اولیه) به استناد گواهی سلف اول، خریدار سلف ثانویه را به فروشنده سلف اولیه جهت تحویل فیزیکی حواله می‌دهد. در این حالت پذیرندۀ حواله مسئولیت مراجعه به فروشنده اولیه را پذیرفته و حق رجوع به فروشنده در معامله ثانویه را ندارد. این دو قرارداد سلف از یکدیگر کاملاً مستقل می باشند. لذا به سلف‌هایی که بعد از سلف اول منعقد می شود، سلف موازی گفته می شود و از آنجایی که در فرایند انتشار این اوراق باید داریی پایه و مشخصات آن از جمله اندازه قراداد، نوع دقیق دارایی پایه و... استاندارد شده باشد، به آن سلف استاندارد گفته می‌شود. که البته این سازوکار معاملاتی به اختصار به سلف موازی مشهور است. در این صورت الگوی معاملات سلف موازی استاندارد را می توان به صورت زیر ترسیم کرد.

سازوکار سلف موازی در دو دوره زمانی مختلف در کمیته فقهی سازمان بورس اوراق بهادار مطرح شده است که اولین مورد در تاریخ 16/05/1387 بوده که در آن کلیات سلف موازی مورد تایید قرار گرفته است و در جلسات دیگری که منتهی به 30/09/1390 شده است سلف موازی با تفصیل بیشتری بحث شده و جرئیات آن مورد تصویب قرار گرفته و تایید شده است.

سلف موازی استاندارد می تواند دو کارکرد اساسی داشته باشد و با دو الگوی متفاوت مورد استفاده قرار گیرد. الگوی اول برای مقاصد تأمین مالی کوتاه مدت و مستمر که عمدتاً به منظور تأمین سرمایه در گردش مورد استفاده می باشد، و الگوی دوم برای مقاصد تأمین مالی بلند مدت و طرح‌های توسعه‌ای. اگرچه چنین تفکیکی در دستورالعمل معاملات وجود ندارد ولی باتوجه به منطق تامین مالی کوتاه مدت و بلند مدت به لحاظ عملیاتی این تفکیک متصور می‌باشد.

در صورتی که سلف موازی به صورت کوتاه مدت منتشر شود، تا حد زیادی تغییرات قیمت دارایی پایه و در نتیجه بازدهی این اوراق برای خریدار و نیز هزینه‌های تأمین مالی برای فروشنده قابل محاسبه خواهد بود. اما در الگوی اوراق سلف بلندمدت، نوسانات غیر قابل پیش بینی قیمت کالا ممکن است ریسک شدیدی را به فروشنده و یا خریدار این اوراق تحمیل کند. لذا برای جذاب‌تر کردن این اوراق بلندمدت برای خریدار و نیز پوشش ریسک طرف عرضه کننده اوراق، اختیار تبعی بر روی این اوراق قابل تعریف است.  به این ترتیب که بر اساس مصوبه کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار "خریداران و فروشنده سلف کالا ضمن قرارداد سلف کالا شرط می‌کنند که خریدار سلف حق‌اختیار فروش مقدار معینی از کالا را به قیمت معین در سررسید داشته باشد و فروشنده نیز حق‌اختیار خرید مقدار معینی کالا را به قیمت معین در سررسید داشته باشد. همچنین عرضه کننده سلف ضمن قرارداد سلف کالا اجازه می‌دهد که خریدار سلف این دو اختیار را به خریدار سلف موازی کالا منتقل نماید."