دکتر حسن توانایان فرد ، متولد فروردین ماه۱۳۲۲ تهران هستند. ایشان پس از اتمام تحصیلات دوره کارشناسی اقتصاد در دانشگاه تهران، برای ادامه تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری به دانشگاه ولز انگلستان عزیمت کردند و در سال ۱۳۵۴ به کشور بازگشتند و همزمان به تدریس علم اقتصاد در دانشگاه های تهران، شریف، پیام نور پرداختند و در کنار تدریس دانشگاهی، در روزهای پیروزی انقلاب منشاء تحولات بسیاری در تاریخ معاصر کشورمان شدند. ایشان تاکنون بیش از یکصد جلد کتاب و مقاله تخصصی در حوزه های اقتصاد خرد و کلان، اقتصاد ایران ، اقتصاد اجتماعی، مبانی اقتصاد اسلام ، اندیشه های اقتصادی ، اقتصاد توسعه و ... برشته تحریر درآورده اند.
دکتر حسن تواناییان فرد در روز چهارشنه اول بهمن 1393 دار فانی را وداع گفته و به جوار رحمت الهی شتافتند. مصاحبه ای قدیمی از این چهره سرشناس را می خوانید.
*بعنوان اولین سئوال ، نامه رئیس جمهور به ۲۰۰ اقتصاددان را چگونه ارزیابی میكنید ؟
نمی دانم دویست اقتصاددان مورد نظر چه کسانی بوده اند ولی هرکه باشند نمی توانند کمک کارسازی ارائه نمایند و این درس آموزنده ای است که گذشت زمان در طول اجرای ۹ برنامه عمرانی در زمان سلطنت پهلوی و نظام جمهوری در اختیار ما قرار داده است.
شاه پنج برنامه عمرانی را جهت رسیدن به یك اقتصاد توسعه یافته و ایجاد رفاه اقتصادی برای مردم به اجرا درآورد.
۱ـ برنامه عمرانی اول ـ از سال ۱۳۲۷تا۱۳۳۴
۲ـ برنامه عمرانی دوم ـ از سال ۱۳۳۴تا۱۳۴۱
۳ـ برنامه عمرانی سوم ـ از سال ۱۳۴۱تا۱۳۴۶
۴ـ برنامه عمرانی چهارم ـ از سال ۱۳۴۶تا۱۳۵۱
۵ـ برنامه عمرانی پنجم ـ از سال ۱۳۵۱تا۱۳۵۶
شاه در رسیدن به اهداف پنج برنامه فوق ناكام بود و برنامه های مذكور در واقع به شكست انجامید و ثمره ی آنها جز بیكاری ، تورم ، تخلیه روستاها، گسترش بی رویه شهرها وابستگی موادغذایی به خارج و بدی خدمات اداری ، آموزشی وبهداشتی چیز دیگری نبود و همین مشكلات یكی از عوامل عمده ی سرنگونی رژیم پهلوی شد. متأسفانه در دوره جمهوری نیز چهار برنامه عمرانی نوشته شد و به اجرا درآمد وبرنامه چهارم آن در شرف اتمام است و همان نتایج نامطلوب از این برنامه ها عاید مردم شد . امروز و در پایان برنامه چهارم در اخبار میخوانیم رئیس جمهور به ۲۰۰ اقتصاد دان نامه نوشته و از آنان درخواست کمک علمی در حل مشکلات اقتصادی کشور کرده است غافل از این حقیقت که آنچه آنان میدانند راه حلهای اقتصادی است که اقتصاددانان کشورهای صنعتی و فوق صنعتی برای حل مشکلات اقتصادی کشور خود طراحی کرده اند و به درد یک اقتصاد در حال گذار از کشاورزی به صنعتی با مشخصه نفتی که در طوفان جهانی شدن قرار گرفته است نمی خورد . در واقع اقتصاددانانی که در چندین ساله ی گذشته تاکنون مورد تایید دولت ایران بوده اند ، بر پایه آموزشهایی که دیده اند عالم اقتصاد كشور صنعتی انگلستان وآمریكا هستند نه عالم اقتصاد كشور ایران . به عبارت دیگر در میان این اقتصاددانان عالم اقتصاد ایران نداریم ، اقتصاددان عالم به مکانیسمهای اقتصاد درونزای ایران نداریم ، تمامی این آقایان اقتصادخوان هستند، اقتصاد اروپا و آمریكا را می دانند ولی در رابطه با اقتصاد ایران ، اقتصادخوانند . مطالب جسته و گریخته ای را خوانده اند، یا تحقیق كرده اند ولی این تحقیقات پراكنده ، در ارتباط منسجم با یكدیگر نبوده است و توان آنرا ندارد كه علم اقتصاد درونزای ایران را بیان کند .
اشتباهی كه شاه انجام داد و فكر می كرد اقتصادایران و اقتصاد انگلیس و آمریكا یكسان عمل می كند، مثل موتور برق كه در آمریكا و انگلیس وایران یكسان عمل می كند، نظام جمهوری نیز همین اشتباه را تكرار كرد و لذا می بینیم تأسیس بورس اوراق بهادار در ایران هیچوقت جا نیفتاده است وآمار فروش و خرید روزانه ی آن در مقایسه بابورسهای جهان بیشتر به یك كاریكاتور شبیه است تا یك تصویر واقعی . علت آنست كه رفتار ایرانی در پس انداز كردن بارفتار اروپائیان و آمریكائیان متفاوت است . آنها اوراق بورس سهام كشورهای مختلف جهان راخریداری می كنند تا با پس انداز خود، به كسب سود بپردازند، ولی ایرانی ، پس انداز خود را صرف خرید زمین ، فرش و سكه طلا و امثال آن می كند.
*یعنی شما در اینجا ریشه یابی مشكلات را در بحث تفاوت ساختارها و اهمیت دادن به آن بیان می كنید ؟
بله . ساختار اقتصاد ایران با ساختار اقتصادكشورهای توسعه یافته تفاوت دارد. نه تنها رفتار اقتصادی یک فرد ایرانی با رفتار اقتصادی شهروندان اروپایی متفاوت است بلكه ساختار اقتصاد ایران نیز باساختار اقتصاد اروپا و آمریكا تفاوتهای اساسی دارد . وقتی ساختارها متفاوت است ، نمی توان تئوری ها وسیاستهای اقتصادی اروپا یا آمریكا را برای حل مشكلات اقتصادی ایران مورداستفاده قرار داد . برای مثال چون ساختار لباس یك خانم باساختار لباس یك آقا متفاوت است ، وقتی خانم لباس آقا را اطو می زند و از روی اشتباه آستین لباس زیر اطو می سوزد ، خانم نمی تواند بگوید، كت وشلوارت را كنار بگذار و از كت و دامن من استفاده كن . ساختار اقتصادی نیز اینگونه است . یک مثال در مورد ساختارهای متفاوت این است كه در كشورهای صنعتی یك بازار پول وجود دارد و آنهم بانكها هستند بازار پول یعنی بازار وامهای كوتاه مدت ، وامهای ۹۰ روزه ، مثلاًكسی خرج ضروری دارد به بانك مراجعه می كند وسه ماهه پنجاه هزار تومان وام می گیرد . ولی در ایران چند بازار پول وجود دارد ، یكی بانكها هستند كه وام می دهند ، دومی صندوقهای قرض الحسنه هستند كه وام می دهند و سومی رباخواران حرفه ای هستند كه آنها هم وام می دهند . حال آیا می شود به منظوركنترل عرضه پول در ایران مثل آمریكا و انگلیس ازسیاستهای پولی انقباضی و انبساطی استفاده نمود ؟ مسلماً خیر. به همین دلیل است كه با وجود بیش از نیم قرن استفاده از سیاستهای اقتصادی غرب در ایران ، مشكل اقتصادی ایران حل نشده و همچنان پابرجاست .
*آیا پیش از این نیز در خصوص تفاوت ساختارها اطلاع رسانی شده است ؟
منوچهر اقبال در سال ۱۳۳۵ به محمدرضا پهلوی نامه ای نوشت و در آن به این نكته اشاره داشت كه اگر می بینیم اجرای سیاستهای اقتصادی در ایران بجای حل مشكلات اقتصادی ، بر شدت آنهامی افزاید به این دلیل است كه ما سیاستهای اقتصادی روز اروپا را وارد می كنیم و به اجرادرمی آوریم . او در نامه اش به شاه نوشت چون ماپنجاه سال از اروپا عقب تر هستیم ، لذا باید سیاستهای پنجاه سال قبل اروپا را وارد كنیم و به اجرا درآوریم . او آنقدر عقلش رسیده بود كه سیاستهای اقتصادی امروز غربی به درد ایران نمی خورد ، چیزی كه اقتصاددانان امروزی مورد تایید دولت ایران متوجه آن نیستند.
*شما می فرمایید امروز هم باید در این شرایط حرف اقبال را دنبال کنیم ؟
هم بله هم خیر . ما می گوئیم چون ساختار اقتصاد یك كشورصنعتی با ساختاراقتصادی یك كشور توسعه نیافته یا در حال توسعه متفاوت است ، حتی سیاستهای اقتصادی پنجاه سال قبل اروپا و آمریكا نیز نمی تواند دردهای اقتصادی ایران را مداوا نماید . اقتصاد ایران چون از نظر ساختاری با اقتصاد اروپا متفاوت است ، لذا باید سیاستهای اقتصادی خاص ایران كشف شود و به مورد اجرا درآید . در غیر اینصورت تا زمانی كه عده ای در آمریكا ، در صندوق بین المللی پول و بانک جهانی نشسته اند و براساس تئوریهای اقتصادی دانشگاهی غرب برای حل مشكلات اقتصادی ایران نسخه می نویسند ، اقتصادِ بیمار ایران درمان پیدا نمی كند و روز به روز بیماری اش شدت پیدا می كند و به مرگ نزدیك می شود.
*بطور مشخص بفرمائید برای برون رفت از رکود و درجازدن و رسیدن به توسعه همه جانبه چه بایدكرد؟
دولتمردان اگر می خواهند برای این ملّت كاری بكنند كه حداقل نسل بعد مشكلات اقتصادی ، فقر ونداری ، تورم و بیكاری وعوارض اجتماعی وخانوادگی و اخلاقی حاصل از آنها را نداشته باشد ، باید دست به یك انقلاب علمی در علوم انسانی بزنند . به این بیان كه مؤسسه عالی تحقیقاتی اقتصاد درون زای ایران تأسیس شود و اقتصاددانان را از طریق تشكیلات مذكور برای كشف قانونمندیهای بومی اقتصادی ایران بسیج نماید . این اقتصاددانان باید بطورجدی و تحت حمایت هدفمند دولت ، بخشهای مختلف اقتصاد ایران را از نزدیك و از روش تجربه و آزمایش مورد تحقیق و بررسی قرار دهند . قانونمندیها و تئوریهای اقتصاد كشاورزی ، اقتصادروستایی ، اقتصاد صنعتی ، اقتصاد شهری ، بخش واقعی اقتصاد، بخش پولی اقتصاد، بازار، كارخانه ،مزرعه ، اداره ، دانشگاه ، مدرسه و... را خاص جامعه ایران كشف نمایند . احتمالاً این كار چندین سال طول خواهد کشید ولی در زمان پایان آن ، ما اقتصاد خُرد مبتنی بر واقعیات جامعه ایران را خواهیم داشت ، اقتصاد كلان مبتنی بر توانمندی های ذاتی اقتصاد ایران را خواهیم داشت ، اقتصاد توسعه ، اقتصاد پول و... مخصوص قانونمندی های طبیعی و بومی و ملی کشور ایران راخواهیم داشت .
*منظورتان از علم اقتصاد خاص ایران چیست ؟
علم اقتصاد ایران یعنی آگاهی به روابط بین پدیده های اقتصادی ایران با انسان ایرانی . لذا باید عده ای محقق و اقتصاددان این روابط را موردمطالعه قرار دهند تا تئوریها و قانونمندیهای اقتصادی ایران را كشف كنند و آنها را در یك یا چندكتاب بنویسند ، به این مجموعه متون می گویند علم اقتصاد ایران . ما امروزه چنین علمی را نداریم و این تقصیر از حکومت پیش از جمهوری است كه اساتید و محققین را به ترجمه متون اقتصاد غربی تشویق می كرد و ناچار ، سالها علم اقتصاد ترجمه ای در دانشگاه ها ی ایران تدریس شد بدون اینكه فایده ای داشته باشد . سرمایه های انسانی و پولی و مالی در این راه هدر رفت و فارغ التحصیلانی بوجود آمدند كه ریشه های اقتصاد ایران را بخوبی نمی دانستند و آموخته های آنها دردی از كشور را دوا نمی كرد . این روند درنظام جمهوری نیز ادامه یافت و هنوز نیز ادامه دارد . باید جلو این هدر رفتن سرمایه ها را گرفت و برای کشف علم اقتصاد ایران كوشید و از احیا و گسترش و آموزش فراگیر علوم انسانی درونزای ایران دفاع نمود .
نظرات :
شما می توانید اولین نفری باشید که برای این مطلب نظر می دهید.