بررسی سه شرکت پالایشی به روایت تحلیل گران آزاد

پالایش نفت و فرآیندهای آن، درواقع انجام یک سری تغییرات فیزیکی و شیمیایی بر روی نفت خام و تبدیل آن به محصولات خروجی یا فراورده‌های نفتی است. هدف از پالایش نفت تبدیل ماده­ کم فایده و غیر قابل استفادۀ نفت خام، به فرآورده‌های نفتی باکیفیت و مورد تقاضای بازار و مصرف‌کنندگان است. پالایشگاه‌ها شامل انواع مختلفی بر اساس ساختار و مواد تولیدی هستند. بررسی ها از آینده بازار های جهانی، نشان می دهد میانگین وزنی کرک اسپرد محصولات پالایشگاهی در حال افزایش است. در این تحلیل به طور دقیق تر وضعیت پیش روی پالایشگاه های اصفهان، تبریز و بندر عباس مورد بررسی قرار گرفته است.

زیر و بم پالایشگاه ها

به طورکلی می‌توان پالایشگاه‌ها را از لحاظ محصولات تولیدی به سه دسته­ پالایشگاه‌های سوخت، پالایشگاه‌های روغن‌ساز و پالایشگاه‌های پتروشیمیایی تقسیم کرد.

پالایشگاه‌های سوخت متداول ترین نوع پالایشگاه هستند و هدف آن­ها تولید سوخت‌های رایج مانند بنزین، گازوییل، گاز مایع، نفت سفید و… است. مانند پالایشگاه تهران، پالایشگاه آبادان، پالایشگاه اراک، پالایشگاه اصفهان، پالایشگاه بندرعباس، پالایشگاه تبریز، پالایشگاه لاوان.

نوع دیگر پالایشگاه ها، پالایشگاه‌های روغن‌ساز  هستند که  محصولات تولیدی آن­ها انواع روغن‌ها و روان‌کننده‌های سبک و سنگین، قیرها و… است. این محصولات می‌­توانند هم به صورت مجزا به تولید روغن بپردازند و یا اینکه در ادامه­ عملیات یک پالایشگاه سوخت این کار را انجام دهند. از پالایشگاه‌های معروف در این حوزه می‌­توان به پالایشگاه نفت پارس و پالایشگاه نفت بهران اشاره کرد.

پالایشگاه‌های پتروشیمیایی، که علاوه بر تولید فراورده‌های سوختی، مواد اولیۀ واحدهای پتروشیمی مانند آروماتیک‌ها، اتیلن، بوتادین و غیره را تولید می­‌کنند. از جمله پالایشگاه‌های معروف در این حوزه می­‌توان به پالایشگاه ستاره خلیج فارس اشاره کرد.

محصولات تولیدی پالایشگاه ها

فرآورده های اصلی بخش مهمی از محصولات تولیدی پالایشگاه ها به حساب می آیند و شامل 5 فرآورده اصلی : (گاز مایع، نفت سفید، نفت کوره، نفت گاز، بنزین) و سوخت هوایی است که جهت توزیع به شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی ایران ارائه می‌گردد. بخش دیگر محصولات فرآورده‌های ویژه عرضه شده به صورت مستقیم در بورس کالا و انرژی هستند. محصولاتی نظیر وکیوم باتوم، قیر، آیزوریسایکل، گوگردگرانول، انواع حلال‌ها، سلاپس واکس، آیزوفید، لوبکات، ریفرمیت در بورس کالا به صورت مستقیم عرضه می‌گردد. این محصولات در صنایع لوازم آرایشی، پارچه سازی، صنایع شیمیائی، رنگ سازی، لاستیک سازی و... کاربرد دارند.فرآورده ویژه خوراک پتروشیمی نظیر نفتا، گاز اتان، بوتان و بنزن نیز از دیگر محصولاتی است که در پالایشگاه و به منظور تامین خوراک پتروشیمی ها تامین می شود.

ظرفیت جهانی پالایشگاه ها

جدول زیر  ظرفیت پالایشگاه‌ها در جهان را به‌تفکیک منطقه نشان می‌دهد. همانطور که مشاهده می‌شود در سال 2020 ظرفیت پالایشگاه‌ها در جهان 101 میلیون بشکه در روز بوده است که سهم اوپک از کل ظرفیت پالایشگاه‌های جهان 12 درصد و سهم خاورمیانه 9 درصد بوده است.

مقدار تولید فرآورده‌های نفتی اوپک

سهم اعضای اوپک از مقدار تولید فرآروده های نفتی در این نمودار نمایش داده شده است. همانطور که مشاهده می‌شود در سال 2020 عربستان سعودی، ایران، امارات متحده عربی و کویت بیشترین تولید فرآورده‌های نفتی را در میان اعضای اوپک داشته‌اند.

بررسی ها نشان می دهد  که از سال 2019 به علت شیوع ویروس کرونا، مقدار تولید فرآورده‌های نفتی اعضای اوپک کاهش چشمگیری داشته است.

پیش‌بینی می‌شود بیشترین رشد تقاضا برای فرآورده‌های نفتی، تا سال 2026 مربوط به بنزین، سوخت جت و گازوییل باشد.

ضمن اینکه پیش‌بینی می‌شود تا سال 2045، بیشترین سرمایه‌گذاری در صنعت پالایشگاه در آمریکا و کانادا، چین، خاورمیانه و سایر مناطق آسیایی صورت گیرد.

مصوبه جدید نرخ گذاری پالایشگاه ها

در سال 1399 مبنای نرخ‌گذاری خوراک و فرآورده‌های پالایشگاه‌ها  بر اساس نرخ‌های صادراتی انجام می‌شد. لذا باتوجه به تحریم‌ها و نبود یک مرجع معتبر ابهاماتی در خصوص نرخ خوراک و فروش فرآورده ها ایجاد شده بود، به همین منظور برای رفع ابهامات موجود، مبنای محاسبه قیمت هر بشکه نفت خام و میعانات گازی تحویلی به شرکت های پالایش نفت از مرجع صادراتی به میانگین قیمت نفت خام برنت، دبی و عمان در نشریه پلتس تغییر یافت همچنین مبنای محاسبه قیمت های مربوط به پنج فرآورده اصلی و سوخت هوایی دریافتی از پالایشگاه از مرجع صادراتی به ماخذ فوب خلیج فارس گزارش شده در نشریه پلتس با لحاظ شاخص کیفیت تغییر یافت. با تغییرات نحوه نرخ‌گذاری شاهد شفافیت و بهبود کیفیت فراورده ها و طرح های توسعه خواهیم بود.

قیمت گذاری فرآورده ها

قیمت انواع نفت گاز تولید داخلی بر مبنای قیمت نفت گاز فوب خلیج فارس گزارش شده در نشریه بین المللی پلتس و مطابق با میزان گوگرد آن تعیین می شود.

قیمت بنزین با مشخصات مصوب شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران، با توجه به درجه اکتان و کیفیت بنزین بر اساس قیمت های بنزین فوب خلیج فارس و سنگاپور تعیین می شود. قیمت نفت کوره با مشخصات مصوب شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی بر اساس قیمت فوب خلیج فارس گزارش شده در نشریه بین المللی پلتس تعیین می شود و در صورت عدم رعایت مشخصات مذکور قیمت انواع نفت کوره با کسر یک درصد در هر تن محاسبه می شود.

قیمت نفت سفید با مشخصات مصوب شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران برای نفت سفید معمولی برابر میانگین ماهانه نرخ  فوب خلیج فارس در پلتس و برای نفت سفید کم گوگرد معادل نفت سفید معمولی بعلاوه یک دلار است. در صورت عدم رعایت مشخصات یادشده قیمت محصولات مذکور با کسر یک دلار در هر بشکه محاسبه می شود.

کرک فرآورده های نفتی با میانگین نفت سه منطقه

یکی از تحلیل های مورد استفاده و مهم در صنعت پالایش نفت که می تواند در تعیین سودآوری شرکت های پالایشی در گذشته و همچنین پیش بینی آتی سودآوری شرکت مؤثر واقع شود، تحلیل کرک اسپرد یا به عبارتی تحلیل روند تفاوت قیمت فرآورده های تولیدی نسبت به قیمت نفت خام است. این نمودار در واقع حاشیه سود دلاری شرکت را در مقاطع زمانی مختلف نشان می‌دهد. شرکت های پالایشی با این نوع تحلیل می‌توانند ریسک نوسانات قیمت را در صنعت، پایش و کنترل نمایند. همانطور که مشخص است در اواخر سال 98 با توجه به افت قیمت نفت خام و سایر فرآورده های نفتی در پی کاهش تقاضا ناشی از شیوع ویروس کرونا کرک اسپردها کاهش داشته است. در حال حاضر با توجه به افزایش تقاضای انواع سوخت قیمت نفت خام و سایر فرآورده های نفتی رشد داشته است و در پی آن شاهد بهبود روند کرک اسپرد ها هستیم.

با توجه به رشد اخیر قیمت نفت و بهبود کرک اسپرد‌ها در ماه‌های اخیر، انتظار می رود حاشیه سود 3 ماهه سوم شرکت های پالایشگاهی بهبود یابد و باتوجه به بهای تمام شده پایین موجودی های پالایشگاه ها روند سوداوری در نیمه دوم سال در صورت ثبات شرایط بهتر خواهد شد.

کرک اسپرد پالایشگاه ها به طور متوسط به شرح زیر می‌باشد:

سهم از صادرات

پالایشگاه نفت بندرعباس، پالایشگاه نفت اصفهان و پالایشگاه نفت تبریز به ترتیب  حدود 22% ، 8% و 4% از محصولات تولیدی خود را صادر می‌کند که عمدتا مربوط به صادرات نفت کوره، بنزین و نفت گاز است.

پالایشگاه اصفهان

شرکت پالایشگاه نفت اصفهان در منطقه ای با مساحت کل 340 هکتار در شمال غربی اصفهان است. نفت خام مورد نیاز پالایشگاه از حوزه نفتی مارون در فاصله 70 کیلومتری اهواز، از طریق 7 ایستگاه تقویت فشار و با خط لوله‌ای به طول430 کیلومتر تأمین می‌گردد. با انجام تغییرات در واحدهای کاهش گرانروی و رفع تنگناهای عملیاتی موجود، ظرفیت پالایشگاه به 370 هزار بشکه رسید. بر اساس گزارش‌های عملکرد شرکت‌های پالایشگاهی در سال 1399 شرکت پالایش نفت اصفهان از نظر دریافت خوراک نفت خام و میعانات گازی در جایگاه دوم و از منظر تولید محصولات نفت گاز مقام نخست، گاز مایع مقام دوم، نفت کوره مقام چهارم، بنزین مقام سوم و نفت سفید مقام چهارم قرار دارد.

در ضمن با توجه به در دست اجرا بودن پروژه های بزرگی از جمله پروژه تصفیه گازوئیل و پروژه گوگردزدایی از ته مانده برج های تقطیر، بدیهی است که این امر باعث می شود بعد از بهره برداری پروژه، کیفیت گازوییل وسودآوری شرکت را در سال آتی تحت تأثیر قرار دهد.

پالایشگاه بندر عباس

پالایشگاه نفت بندرعباس با دریافت روزانه 320 هزار بشکه نفت خام سنگین و میعانات گازی چهارمین شرکت فعال در صنعت پالایشگاه می باشد. این شرکت در منطقه ویژه اقتصادی بندر شهید رجایی واقع می‌باشد که دسترسی آسان به آب های آزاد و توان تکنولوژیک موجود صادرات فرآورده های نفتی را برای این شرکت محتمل کرده است. ضمن آنکه با توجه به سیاست های دولت، اولویت نخست، توزیع فرآورده های نفتی و تأمین نیازهای داخلی کشور می‌باشد به همین منظور در حال حاضر، بازار اصلی محصولات شرکت، داخلی بوده و بر اساس قانون، شرکت مکلف به تحویل پنج فرآورده اصلی به علاوه سوخت هوایی خود به شرکت ملی پالایش و پخش فرآوردههای نفتی ایران می‌باشد و شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران با توجه به فروش فرآورده‌ها، نسبت به تسهیم و اعلام میزان فروش داخلی، صادراتی، بنکرینگ، ارزی و مرزی و مبالغ فروش هر یک از پنج فرآورده اصلی به علاوه سوخت هوایی اقدام می‌نماید.

پالایشگاه تبریز

شرکت پالایش نفت تبریز فعالیت خود را از سال 1356 آغاز نموده و هم اکنون حدود 6.5 % از فرآورده‌های نفتی مورد نیاز کشور را تولید می‌نماید. این شرکت با ظرفیت پالایش روزانه 110 هزار بشکه و با احتساب پالایشگاه ستاره خلیج فارس که عمده خوراک آن میعانات گازی است، در جایگاه هفتم و از منظر تولید محصولات اصلی در جایگاه چهارم صنعت پالایش نفت بورس و فرابورس قرار دارد. نفت خام سبک دریافتی شرکت از میادین نفتی غرب کارون و دزفول شمالی می باشد. هم چنین قبل از سال 97 تنها 31 درصد محصول بنزین تولیدی شرکت با استاندارد یورو 4 عرضه می‌گردید ولی از اواخر سال 1397 امکان تولید کل بنزین شرکت با استاندارد یورو 5 فراهم گردید و فقط در هنگام وقفه در دریافت MTBE به ناچار بنزین معمولی تولید می شود.

طرح واحد جدید گوگردسازی 67درصد پیشرفت فیزیکی دارد و با تکمیل این طرح میزان تولید گازوییل یورو5، از 18 هزاربشکه به 30 هزاربشکه در روز افزایش می یابد. شایان ذکر است شرکت پالایش نفت تبریز مالک 48.5درصد از شرکت پتروشیمی تبریز است.

پتروشیمی تبریز

پتروشیمی تبریز در سال 1375 به بهره برداری رسید. سهامدار عمده این شرکت، پالایش نفت تبریز و کنترل کننده نهایی این شرکت، گروه نفت و گاز پارسیان(به واسطه سرمایه گذاری مستقیم و غیرمستقیم) تلقی می‌گردد. محصولات اصلی تولیدی شرکت شامل گروه های پلی اتیلن، پلی استایرن، پروپیلن، پنتان و ABS است. این شرکت از نوع پتروشیمی های با خوراک مایع است و خوراک اصلی مصرفی شرکت نفتای سبک، استایرن منومر و اتیلن می باشد. نفتای سبک و استایرن منومر موردنیاز شرکت به ترتیب از پالایشگاه تبریز و پتروشیمی پارس تامین می‌شود. بخشی از اتیلن موردنیاز شرکت توسط خود شرکت تولید می شود و مابقی از شرکت های پتروشیمی کاویان و مروارید خریداری می شود. طرح های توسعه در جریان شرکت به شرح جدول زیر می باشند:

شایان ذکر است که سودخالص شرکت پتروشیمی تبریز در پایان شهریورماه 1400، بر اساس صورت های مالی حسابرسی نشده بالغ بر 17،575،591 میلیون ریال می‌باشد. سود و زیان سال جاری و سال آینده شرکت به شرح زیر پیش بینی شده است. با توجه به درصد درصد تقسیم سود 70درصدی و مالکیت 48.5 درصدی پالایشگاه تبریز، در سال جاری و آینده به ترتیب 120 تومان و درسال آینده 138 تومان به ازای هر سهم برای پالایشگاه تبریز شناسایی شده است.

هم چنین اقدامات لازم در جهت عرضه اولیه سهام پتروشیمی تبریز در حال انجام می باشد.