شاخص قیمت بر می گردد

درحالی بازار سرمایه روزهای كم رونقی را سپری می كند كه فعالان بازار سرمایه با انتقاد از این مساله كه شاخص بورس نماگر درستی از وضعیت اقتصادی و بورس نیست، از تغییر در محاسبه شاخص بورس به عنوان یكی از راهكارهایی یاد می كنند كه می تواند منجر به برون رفت از وضعیت فعلی شود. بر این اساس طی درخواست های مكرر خود از ریاست سازمان بورس و شركت بورس خواستار تغییر این نماگر بازار سرمایه شده اند.

در این راستا مدیر عامل شرکت سرمایه گذاری خوارزمی در گفت و گو با خبرنگار بورس24 ، از شاخص بورس به عنوان تنها ابزار موجود برای تحلیل بازار نام برد كه ویژگی اصلی آن فراهم کردن امکان مقایسه ی ارزش سبد سهام موجود در بورس در زمان حال با ارزش آن در زمان پایه است؛ بر این اساس رفتار آن می تواند همواره بخشی از نکات و واقعیت های موجود در بازار را نشان دهد.

شاخص فعلی همه بازار را به ما نشان نمی دهد

حجت اله صیدی با بیان اینكه با نگاه به شاخص نمی توان تمامی حقایق موجود در بازار را رصد کرد، معتقد است كه شاخص صرفاً محاسبه ای ریاضی است و بنابراین بیشتر ماهیت توصیفی دارد تا استنباطی و تحلیلی. از سوی دیگر ، از آنجا که این رقم جمع حاصل ضرب قیمت در تعداد سهام تک تک شرکت هاست ( و در برخی بازار ها ممکن است سود تقسیمی نیز به آن اضافه شود ) می توان ادعا کرد که همواره بخشی از نوسان شاخص در اثر متغیرهای کلان محیط اقتصادی است كه در ادبیات مالی از آن به ریسک سیستماتیک تعبیر می شود.

وی خواستار توجه به این مساله شد كه مراد از متغیرهای کلان تنها متغیرهای اقتصادی نیست و عوامل سیاسی، اقتصادی و اجتماعی را نیز در بر می گیرد که هر کدام به نوعی بر شئون اقتصادی جامعه اثرگذار است.

مدیر عامل شرکت سرمایه گذاری خوارزمی ادامه داد: همچنین بخشی دیگر از نوسان شاخص نیز به وضعیت هر صنعت و بنگاه مربوط است که از آن به عنوان ریسک غیر سیستماتیک تعبیر می شود. اگر از وضعیت شرکت ها در سطح خرد بگذریم ، می توان چنین ادعا کرد که به طور کلی هنگامی که شاخص روند فزاینده ی نسبتاً مداومی دارد، اقتصاد در شرایط رونق و رشد است و هنگامی که روند شاخص کاهشی است، رکود، عدم تعادل و احیاناً بحران اقتصادی وجود دارد.

صیدی در این میان افت و خیز های شاخص در ماه های اخیر را طبیعی دانست که با توجه به رکود اقتصادی، قیمت نفت و بودجه ی انقباضی دولت این كاهش صورت گرفته است.

در این بین وی معتقد است كه افت فعلی، مداوم و پایدار نخواهد بود.

مدیر عامل شرکت سرمایه گذاری خوارزمی كه شاخص بازده و قیمت را جایگزین شاخص قیمت عنوان می كرد، ادامه داد:‌ در محاسبه ی شاخص کل، سود نقدی نیز وارد شده است، بر این اساس به نظر می رسد که به دلیل پیچیدگی هایی که در لحاظ کردن سود نقدی در فرمول وجود دارد، به ویژه آن که زمان پرداخت سود نقدی در بسیاری از موارد با زمان احتساب آن در فرمول محاسبه ی شاخص تفاوت دارد، شاخص فعلی از دقت کافی برخوردار نباشد.

وی تصریح كرد:‌ بر این اساس وقتی محاسبه ی شاخص با دقت همراه نباشد طبیعی است که قابلیت مقایسه و تحلیل درست را نخواهد داشت.

درخواست بازگرداندن شاخص قیمت

در این راستا بود كه وی بر ضرورت بازگرداندن شاخص قیمت تاكید كرد و گفت:‌ گروه بزرگی از سهامداران، به ویژه آن دسته از فعالان که سرمایه گذاران تکنیکال نامیده می شوند، خرید و فروش سهام را بر اساس تحلیل قیمت سهام انجام می دهند و نه میزان سود نقدی که سالی یک بار تقسیم می شود و تحت تأثیر تصمیم های مجامع هم هست و معلوم نیست پیشنهاد هیئت مدیره لزوماً مورد تصویب مجمع قرار گیرد.

وی معتقد است:‌ برای ارزیابی وضعیت بازار سرمایه یا اقتصاد کشور هیچگاه نمی شود به یک شاخص خاص بسنده کرد، لذا هر شاخصی تنها بخشی از واقعیت بازار و اقتصاد را نشان می دهد. هر چند نقش توضیح دهندگی برخی از آنها بیشتر از دیگر شاخص هاست.

بر این اساس وی مهم ترین شاخص در بورس را شاخص قیمت و سپس شاخص قیمت و بازده عنوان و اضافه كرد: بعد از این موارد، شاخص پنجاه یا صد شرکت برتر و سپس شاخص صنعت است که برای تحلیل گران خیلی می تواند سودمند باشد.

لزوم ایجاد شاخص های جدید برای بازار سهام

رییس هیات مدیره كارگزاری حافظ نیز درگفت و گو با خبرنگار بورس24 ، اظهارداشت:‌ سرمایه گذاران و سیاست گذاران اقتصادی به منظور دست یابی به تصویر مناسبی از روند این بازار و توانایی ارزیابی گذشته و در مواردی پیش بینی آینده از شاخص های بورس بهره می برند. همچنین شاخص بورس به عنوان دماسنج اقتصادی کشورها محسوب می شود و سیاست گذاران اقتصادی و سیاسی تاثیر عملکرد خود را در شاخص بورس مشاهده می كنند.

مجید صانعی ادامه داد:‌ در صورتی که تصمیمات به نفع اقتصاد کشور باشد و چشم انداز شرایط اقتصادی کشور مناسب ارزیابی شود شاخص های بورس روند صعودی به خود می گیرند و در غیر این صورت روند نزولی را شاهد خواهد بود. از این رو شاخص بورس ابزاری مناسب جهت بررسی جنبه های اقتصادی تصمیمات سیاست گذاران است.

وی؛ تجزیه و تحلیل دقیق تر روند قیمت در بورس اوراق بهادار نیازمند شاخص هایی با كاركردهای گوناگون است و بدین سبب امروزه شاخص های بسیار متنوعی در بورس های معتبر جهانی محاسبه و منتشر می شوند. شیوه های محاسبه شاخص نیز در راستای كارایی بیشتر و ارایه تصویری دقیق تر از فرآیند عملكرد بورس، دستخوش تغییرات چندی شده است.

وی یاد‌آورشد:‌ بورس اوراق بهادار تهران نیز از فروردین ماه 1369 اقدام به محاسبه و انتشار شاخص قیمت خود با نام تپیكس كرده است. در گذر زمان شاخص های دیگری همچون تدیكس و تدپیكس نماگری بازدهی نقدی و بازدهی كل بورس را بر عهده گرفتند، در این میان شاخص بورس تهران در موارد متعددی مورد توجه منتقدان قرار گرفته و محافل دانشگاهی نیز در تحقیقات چندی كارایی آن را مورد تردید قرار داده اند. بدین ترتیب، چنین به نظر می رسد كه شاخص های بورس تهران محتاج اصلاحاتی در نحوة محاسبه خود باشند.

این كارشناس بازار سرمایه از محاسبه شاخص توسط شرکت بورس و اوراق بهادار به عنوان نکته اساسی در مورد شاخص بورس ایران یاد كرد و گفت: شاخص ها در بورس های معتبر جهان کمتر توسط نهاد ناظر منتشر می شود. به عنوان نمونه، شاخص داوجونز توسط DOW JONES & COMPANY که یکی از بزرگترین شرکت های خبری بخش خصوصی در زمینه مالی و تجاری است، منتشر می شود، شاخص NASDAQ توسط انجمن ملی معامله گران اوراق بهادار انتشار می یابد همچنین شاخصS&P500 توسط شرکت استاندارد اندپورز منتشر می شود.

وی‌ لازم به ذکر دانست که عنوان كند:‌ 500 شرکت موجود در این شاخص توسط کمیته ای متشکل از تحلیل گران و اقتصاددانان این مؤسسه انتخاب می شود. مرجع انتشار دو شاخص اخیر وابسته به کمیسیون بورس اوراق بهادار آمریکا است. از این رو جای خالی نهادی مستقل و خصوصی جهت انتشار شاخص های بورس در ایران به شدت احساس می شود.

تاریخچه و کارکرد شاخص قیمت

رییس هیات مدیره كارگزاری حافظ با بیان این كه شاخص قیمت بورس اولین بار توسط شركت داوجونز و با روش میانگین ساده حسابی در سال محاسبه شد، ادامه داد:‌ شركت معتبر داوجونز هنوز هم افزون بر شاخص های متعدد دیگر، شاخص های میانگین سادة خود را محاسبه و منتشر می كند. این شاخص ها كه میانگین های داوجونز نام گرفته اند، تنها از تغییرات قیمت متأثر می شوند و بر خلاف دیگر شاخص ها تعداد سهام منتشره تأثیری بر آن ها ندارد، لذا این امر باعث می شود كه تمامی شركت های مشمول چنین شاخص هایی با میزان برابری بر شاخص تأثیر بگذارند و بدین ترتیب اثر تغییرات قیمت شركت های كوچك در برابر شركت های بزرگ محو نشود. این شاخص ها با روش بسیار ساده ای محاسبه می شوند كه عبارت از تقسیم حاصل جمع قیمت شركت های مشمول تقسیم بر عدد پایه است.

وی در ادامه اظهارات خود، به محاسبة شاخص قیمت اشاره كرد كه با روش میانگین وزنی كه بر اساس الگوی لاسپیرز پایه گذاری شده است، رایج ترین شیوة محاسبة شاخص است.

صانعی ادامه داد:‌ این روش در میان بورس ها و مؤسسات مالی با شیوة تقریباً مشابهی محاسبه می شود، ، وزن هر شركت در این شاخص تعداد سهام منتشرة آن است. وزن دهی بر اساس میزان سهام منتشره باعث می شود تا شركت های بزرگ تأثیر بیشتری در مقایسه با شركت هایی با سرمایة كم، بر شاخص بگذارند و بدین ترتیب در مواردی این امكان وجود دارد كه شركت های كوچك عملاً شاخص وزنی را متأثر نكنند و تغییرات شاخص تنها نشان دهندة حركت قیمتی شركت های بزرگ شود. به منظور رفع این نقیصه، بسیاری از بورس ها اقدام به محاسبه شاخص وزنی برای شركت هایی در دامنة سرمایه مشخص كرده اند. به عنوان مثال در بورس توكیو شركت ها متناسب با میزان سرمایه خود به بزرگ، متوسط و کوچک تفکیک شده و برای هر یک شاخص ویژه ای محاسبه می شود.

به گفته این كارشناس بازار سرمایه؛‌ سهام منتشرة شرکت ها از آن رو به عنوان وزن هر شركت در شاخص وزنی قیمت به كار می رود كه یكی از متغیرهای اصلی شكل دهندة قیمت به شمار می رود. در شرایطی كه عده ای از سهامداران كه می توان آن ها را سهامداران استراتژیک نامید، به دلایل گوناگون از جمله عدم تمایل به از دست دادن جایگاه خود در شركت یا تعقیب اهداف سیاسی یا اجتماعی، تمایلی به فروش سهام خود نداشته باشند، سهام منتشره شرکت با سهام قابل مبادله یا نقدشونده آن برابر نخواهد بود.

وی تصریح كرد:‌ توجه به این نكته كه متغیر اثرگذار بر قیمت سهام شركت، میزان سهام قابل مبادله و نه تعداد سهام منتشره است، موجبات بروز اصلاحاتی در نحوة وزن دهی شاخص در بسیاری از بورس های جهان را فراهم آورده است، هم اكنون بورس های معتبری همچون نیویورك، پاریس، لندن، استانبول و توكیو و نیز مؤسسات مطرحی همچون استاندارد اند پورز، فایننشال تایمز و داو جونز برای محاسبة شاخص وزنی قیمت از سهام قابل مبادله كه سهام شناور آزاد نام گرفته است، استفاده می كنند .

رییس هیات مدیره كارگزاری حافظ عنوان كرد: شاخص قیمت بورس تهران تمامی شرکت ‌های پذیرفته شده در بورس را در برمی‌گیرد و در صورتی که نماد شرکتی بسته باشد یا برای مدتی معامله نشود، قیمت آخرین معامله آن در شاخص لحاظ می شود. با مقایسه نحوه محاسبه شاخص بورس تهران با نحوه محاسبه شاخص در بورس های معتبر جهان لزوم تغییر در نحوه محاسبه شاخص به شدت احساس می شود.

وی با تاكید بر لزوم اصلاح نحوه محاسبه شاخص،‌ در ابتدای امر لحاظ کردن سودنقدی در محاسبات را مورد اشاره قرار داد و گفت:‌ شاخص اصلی بورس ایران در حال حاضر ترکیبی از تغییرات قیمت و سود نقدی است. به عبارت دیگر این شاخص، نه شاخص قیمت بلکه شاخص بازده است. یعنی در صورت محاسبه شاخص قیمت، در صورت تقسیم سود نقدی، کاهش قیمت سهم بعد از مجمع به علت تقسیم سود، باید تأثیر منفی در شاخص قیمت داشته باشد.

صانعی ادامه داد:‌ حتی اگر منظور از شاخص کل بورس تهران، شاخص کل بازده باشد، با توجه به این که طبق قانون تجارت شرکت ها تا 8 ماه بعد فرصت پرداخت سود به سهامداران را دارند، لذا تعدیل شاخص بعد از تقسیم سود تصویر نادرستی از روند شاخص بازدهی ارائه می دهد.

وی همچنین با تاكید بر تغییر ملاك وزن دهی شاخص، اضافه كرد:‌ استفاده از تعداد سهام منتشره در وزن دهی شاخص در شرایطی كه حجم قابل توجهی از سهام شركت ها در اختیار سهامداران استراتژیك است و عملاً از چرخه معاملات خارج شده، كارایی نماگر قیمت را كاهش می دهد. از این رو استفاده از سهام شناور آزاد در وزن دهی شاخص كه توسط بسیاری از بورس های جهان نیز پذیرفته شده است، گزینه مناسبی به نظر می رسد. برای محاسبة ضریب سهام شناور آزاد نیز شیوه مرسوم، در نظر گرفتن میزان سهام در اختیار مالكانی با مالكیتی كمتر از 5 درصد سهام شركت، پیشنهاد می شود.

این كارشناس بازار سرمایه با بیان این كه باید در شاخص شركت های سرمایه گذاری لحاظ نشوند، ادامه داد:‌ عدم لحاظ شركت های سرمایه گذاری در شاخص های كل یا فراگیر در بورس هایی همچون نیویورك و تركیه صورت می گیرد. این امر از احتساب مضاعف كه در اثر مالكیت متقاطع روی می دهد، جلوگیری می كند. از آنجایی که شركت های سرمایه گذاری بخش عمده ای از مالكیت دیگر شركت ها را در اختیار دارند، قیمت سهام آن ها از قیمت سهام شركت های تحت مالكیت شان متأثر می شود.

وی ادامه داد:‌ بدین ترتیب لحاظ شركت های سرمایه گذاری در شاخص كل، باعث تأثیر مضاعف تغییرات قیمت شركت ها می شود. از این رو پیشنهاد می شود كه قیمت سهام شركت های سرمایه گذاری در شاخص كل لحاظ نگردد.

شاخص قیمت بازمی گردد؟

در این حال،حسن قالیباف اصل مدیرعامل بورس تهران دربرابر پرسش های موجود در خصوص شاخص قیمت به خبرنگار بورس24 گفت:شاخص قیمت بزودی بر می گردد.

مقام اجرایی بازار سهام به خبرنگار بورس24 اعلام کرد:در حال محاسبه شاخص قیمت هستیم و ان شاء الله شاخص قیمت تا پایان سال منتشر می شود.

او جزئیات بیشتری در این خصوص ارائه نداد.

گفتنی است،شاخص قیمت از آذر ماه سال 87 از گردونه خارج شده و تا به امروز نه محاسبه شده و نه منتشر شده است.به همین دلیل بورس تهران باید تغییرات این شاخص در 6 سال گذشته را محاسبه و سپس به انتشار شاخص اقدام کند.از زمان آغاز سقوط بازار سهام تاکنون بسیاری از فعالان بازار سهام معتقدند که شاخص بورس تهران واقعی نیست و چون توامان سود نقدی تقسیم شده شرکت ها در مجامع در بازدهی آن اثر گذار است،بنابراین سقوط واقعی بازار را نشان نداده است،تاجایی که گفته می شود اگر روزی قیمت سهام همه شرکت ها در بورس تهران صفر شود،شاخص کل فعلی عدد 28000 واحد را نشان می دهد.