جزئیات راه اندازی سبد سهام شاخصی اعلام شد/ریسک بورس کمتر می شود

مدیرعامل بورس تهران از راه‌اندازی قریب الوقوع معاملات ابزار مشتق سبد سهام شاخصی خبر داد.

حسن قالیباف اصل در گفت و گو با خبرنگار بورس24 توضیح داد:امروزه تنوع ابزارهای مالی مورد استفاده در بورس‌های اوراق بهادار به معیاری اصلی برای ارزیابی توسعه‌یافتگی بازار سرمایه بدل شده است. در بورس‌های اوراق بهادار توسعه‌یافته ابزارهای مالی گوناگونی را شاهدیم که هر یک هدف و کارکرد ویژه‌ای دارند. انواع روش‌های تأمین مالی، سرمایه‌گذاری و پوشش ریسک هریک توسط گروهی از ابزارهای مالی در اختیار سرمایه‌گذاران و سرمایه‌پذیران قرار گرفته‌‌اند.

او گفت:در بازار سرمایه‌ی ایران برای راه‌اندازی ابزارهای مالی متنوع به ظرایف و نکاتی وابسته است. آشنایی درست با ویژگی‌ها، کارکرد و الزامات ابزارهای مالی مدرن، تدوین مقررات لازم برای راه‌اندازی آن ها، بهره‌مندی از نرم‌افزارها و سخت‌افزارهای لازم، ارایه‌ی آموزش‌های تخصصی و عمومی و البته بیش و پیش از موارد یادشده، بررسی ابزارهای مالی مدرن از نظر تطابق با شرع مبین اسلام، همگی فرآیند پیش‌روی بازار سرمایه برای بهره‌مندی از ابزارهای مالی نوین هستند. در مواردی که برخی از ابزارهای مالی با شرع مقدس اسلام مغایر بوده‌اند به یاری پویایی فقه اسلامی و مدد فقهای بزرگوار با اصلاح روش‌های مالی، بسیاری از کارکردهای ابزارهای مالی مدرن در قالب ابزارهای مالی اسلامی بروز و ظهور یافته‌اند. در این راستا می‌توان به اوراق اجاره، مرابحه و سفارش ساخت برای جایگزینی اوراق قرضه اشاره داشت. همچنین ارایه ضمانت حداقل سود و ضمانت نقدشوندگی در صندوق‌های سرمایه‌گذاری، بررسی و تأیید معاملات آتی و ابزار مشتقه و بسیاری دیگر از ابزارهای مالی را می‌توان مشمول بررسی و اصلاحات فقهای بزرگوار کمیته‌ی فقهی بازار سرمایه دانست.

مقام اجرایی بازار سهام با بیان این که بورس اوراق بهادار تهران نیز همواره در تکاپوی ارایه ابزارهای مالی جدید بوده است،گفت:در این راستا مطالعات تطبیقی برای راه‌اندازی آتی شاخص که از سالیان گذشته در این بورس انجام شده بود از سال گذشته و این بار با دقت بیشتر بر ظرایف مورد نیاز برای تطابق با شرع مقدس از سرگرفته شد.بر اساس نظر فقهای عظام شاخص صرفاً یک عدد بوده و دارایی نیست لذا معاملات بر روی آن در تعارض با اصول فقهی است. بدین ترتیب بر اساس پیشنهاد بورس تهران معاملات آتی و اختیار معامله‌ی سبد سهام با کارکردی همسان آتی و اختیار معامله‌ی شاخص در کمیته‌ی فقهی مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

وی گفت:بر اساس الگوی پیشنهادی بورس تهران، معاملات آتی و اختیار معامله روی سبدی از سهام صورت خواهد گرفت که از ترکیبی همسان سهام موجود در شاخصی منتخب برخوردار باشد. بدین ترتیب بازدهی سبد مورد معامله دقیقاً همانند بازدهی شاخص منتخب بوده و معامله‌ی ابزار مشتق این سبد سهام کارکردی نظیر ابزار مشتق شاخص خواهد داشت. بررسی‌ اعضای محترم کمیته‌ی‌ فقهی پس از چندین جلسه و انجام اصلاحات مورد نیاز در نهایت منجر به تأیید معاملات ابزار مشتق سبد سهام با ویژگی‌های مورد نیاز برای همسانی بازدهی سبد سهم و شاخص شد. بدین ترتیب با رعایت اصول فقهی، ابزاری قابلیت استفاده در بازار سرمایه را پیدا خواهد کرد که عملاً کارکردی همچون ابزار مشتق شاخص را خواهد داشت. این امر برای پوشش ریسک سرمایه‌گذاران به ویژه در برابر ریسک‌های سیستماتیک قابل بهره‌برداری است. همچنین ابزارهای سرمایه‌گذاری شاخصی از جذابیت بسیاری برای سرمایه‌گذاران خارجی برخوردارند و در صورت رفع مشکلات موجود و حضور سرمایه‌گذاران خارجی، ابزار مشتق سبد سهامی که از کارکردهای ابزار مشتق شاخص برخوردار باشد در جذب سرمایه‌های خارجی مؤثر خواهد بود.

مدیرعامل بورس اوراق بهادار تهران در پایان گفت:بدین ترتیب پس از تأیید پیشنهاد بورس تهران از سوی اعضای محترم کمیته‌ی فقهی، امید بسیار است تا در سال جاری با تدوین مقررات مربوطه توسط این بورس و تصویب آن به وسیله‌ی سازمان بورس و اوراق بهادار، آروزی چندین ساله‌ی بازار سرمایه برای بهره‌مندی از ابزارهای مشتق با کارکردی همسان ابزار مشتق شاخص برآورده شود.

گفتنی است،كمیته تخصصی فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار در سه جلسه اخیر خود، موضوع قراردادهای آتی و اختیار معامله سبد سهام را در دستور کار خود قرار داد. در این جلسه كه با حضور اعضای كمیته تخصصی فقهی سازمان بورس و اوراق‌ بهادار، اعضای هیئت مدیره سازمان و کارشناسان مدعو تشكیل شد، بعد از تبیین مسئله توسط كارشناسان، طی سه جلسه اعضای كمیته تخصصی فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار به بحث و بررسی موضوع پرداختند.

در این جلسات، ساختار قراردادهای آتی و اختیار معامله سبد سهام به این شرح بیان شد:

*قرارداد آتی سبد سهام، قراردادی است كه فروشنده تعهد می‌کند در سررسید تعیین شده، سبد پایه را به قیمتی که در زمان انعقاد قرارداد تعیین می شود، بفروشد و در مقابل خریدار متعهد می‌شود آن سبد پایه را در تاریخ سررسید به آن قیمت خریداری کند.

*قرارداد اختیار معامله سبد سهام، قراردادی است بین یک خریدار و یک فروشنده که حق (نه الزام) خرید یا فروش سبد پایه تا/در زمان سررسید اختیار معامله و به قیمت موردتوافق، را به خریدار می‌دهد که در این صورت فروشنده حق، ملزم به انجام قرارداد است.

*در قرارداد آتی سبد سهام و قراداد اختیار معامله سبد سهام، دارایی پایه، سبدی از سهام است که به آن سبد پایه گفته می‌شود. سبد پایه به‌گونه‌ای طراحی می‌شود که نماینده‌ی یک سبد مرجع باشد. سبد مرجع می‌تواند هر کدام از سبدهای مورد تأیید سازمان بورس و اوراق بهادار باشد مشروط بر آن‌که ویژگی‌های لازم بر اساس این مصوبه را داشته باشد. منظور از این‌که "سبد پایه نماینده سبد مرجع است"، این است که نه تنها سهام موجود در سبد پایه دقیقاً همان سهام موجود در سبد مرجع است بلکه نسبت هر سهم به کل سهام موجود در سبد، برای سبد پایه و سبد مرجع یکسان است. به عبارت دیگر سبد پایه همان سبد مرجع است که کوچک و قابل معامله شده و نسبت بین سهام درون سبد پایه با سبد مرجع یکسان است.

*ماهیت قراردادهای آتی سبد سهام و قرارداد اختیار معامله سبد سهام، به لحاظ سازوکار معاملات، تسویه و پایاپای، با قراردادهای آتی سهام و اختیار معامله سهام تفاوت زیادی ندارد. تنها تفاوت در دارایی پایه و نحوه تحویل فیزیکی است.

*ترکیب سبد پایه می‌تواند به دلایل زیر تغییر کند:

1-اقدامات شرکتی از جمله افزایش سرمایه و تقسیم سود نقدی

2-تغییر ترکیب سبد پایه به تناسب تغییر ترکیب سبد مرجع

*تعدیلات لازم در موارد فوق برای هر سبد پایه بر اساس مقررات سازمان بورس و اوراق بهادار مربوط به آن سبد پایه انجام می‌شود.

در نهایت، کمیته فقهی نظر خود را در مورد قراردادهای آتی و اختیار معامله سبد سهام به این شرح اعلام کرد:

1.سبد پایه می‌تواند در دو قالب مطرح شود: یکی به عنوان دارایی پایه‌ی قرارداد آتی و دیگری به عنوان دارایی پایه‌ی قرارداد اختیار معامله. چنانچه در قالب قرارداد آتی مطرح باشد، اختیاری برای هیچ کدام از طرفین نیست؛ یک نفر متعهد به فروش و یک نفر متعهد به خرید است. اگر سبد پایه در قالب اختیار معامله مطرح باشد، به این طریق خواهد بود که اختیار خرید یا اختیار فروش چنین سبدی به خریدار اختیار معامله فروخته می‌شود و در صورت اعمال اختیار، طرف مقابل ملزم به انجام معامله خواهد بود.

2.قرارداد آتی سبد سهام از نوع قرارداد آتی است که مبتنی بر معاوضه و معامله دو تعهد می‌باشد. لذا اصل روابط حقوقی طرفین همان مباحث و ضوابطی است که در مصوبات قبلی کمیته فقهی پیرامون قرارداد آتی سهم مطرح شده است.

3.قرارداد اختیار معامله سبد سهام از نوع قرارداد اختیار معامله است و لذا اصل روابط حقوقی طرفین همان مباحث و ضوابطی است که در قرارداد اختیار معامله سهام مطرح شده است.

4.قراردادهای آتی سبد سهام و قرارداد اختیار معامله سبد سهام، همانند سایر قراردادهای آتی و اختیار معامله، در سررسید با توافق طرفین قابل تسویه نقدی است.

5.در قرارداد آتی سبد سهام و قرارداد اختیار معامله سبد سهام، بایستی سبد پایه قابل تسلیم در سررسید باشد، به این معنی که اگر متعهد خرید قصد دریافت سبد پایه را داشته باشد متعهد فروش قدرت بر تسلیم آن را داشته باشد. این قدرت با نظر خبرگان بازار قابل احراز است.

6.توافق طرفین قرارداد آتی سبد سهام و قرارداد اختیار معامله سبد سهام مبنی بر تعدیل سبد سهام مورد معامله در فرض اقدامات شرکتی مانند افزایش سرمایه و تقسیم سود طبق مقررات سازمان بورس و اوراق بهادار برای سبد مرجع آن سبد پایه، به عنوان شرط ضمن عقد صحیح و نافذ است.

7.توافق طرفین قرارداد آتی و اختیار معامله سبد سهام مبنی بر تعدیل سبد پایه مورد معامله در فرض تغییر ترکیب سبد مرجع، طبق مقررات سازمان بورس و اوراق بهادار به عنوان شرط ضمن عقد صحیح و نافذ است.

8.توافق طرفین قرارداد آتی و اختیار معامله سبد سهام مبنی بر اینکه در فرض توقف نماد برخی از سهام سبد پایه، مطابق مقررات سازمان بورس و اوراق بهادار تسویه نقدی خواهد شد، به عنوان شرط ضمن عقد صحیح و نافذ است.

9.توافق طرفین قرارداد آتی و اختیار معامله سبد سهام مبنی بر اینکه در روز اول قرارداد تا سررسید، چنانچه در محاسبات سبد پایه، اعشار پیش بیاید (برای مثال 257.6 سهم باشد) تسویه نقدی به مقدار اعشار در سررسید به عنوان شرط ضمن عقد صحیح و نافذ است.