در سال‌های اخیر، جایگاه و نقش صندوق‌های بازنشستگی و صندوق‌های بازنشستگی تکمیلی به یکی از دغدغه‌های اصلی اقتصاددانان و تصمیم‌گیران تبدیل شده است. این صندوق‌ها علاوه بر تامین امنیت مالی بازنشستگان، نقش ویژه‌ای در نظام مالی کشورها ایفا می‌کنند.
بورس24 : در سال‌های اخیر، جایگاه و نقش صندوق‌های بازنشستگی و صندوق‌های بازنشستگی تکمیلی به یکی از دغدغه‌های اصلی اقتصاددانان و تصمیم‌گیران تبدیل شده است. این صندوق‌ها علاوه بر تامین امنیت مالی بازنشستگان، نقش ویژه‌ای در نظام مالی کشورها ایفا می‌کنند.
حامد حامدی نیا، کارشناس حوزه مالی و سرمایه‌گذاری، در این گفت‌وگو به تشریح ماهیت، انواع، مزایا و چالش‌های صندوق‌های بازنشستگی، وضعیت این صندوق‌ها در ایران و جهان و همچنین راهکارهای بهبود و اصلاح آنها می‌پردازد. اگر به دنبال آشنایی کامل با انواع صندوق‌های بازنشستگی و اهمیت آنها برای رفاه و آینده مالی هستید، این مصاحبه را از دست ندهید.
صندوق‌های بازنشستگی چیست و چه نقشی در نظام مالی کشور دارند؟
صندوق‌های بازنشستگی در واقع سیستم‌های مالی هستند که برای تأمین منابع مالی دوران بازنشستگی افراد طراحی شده‌اند. این صندوق‌ها از طریق مشارکت مالی شاغلان، کارفرمایان یا دولت‌ها، منابع را جمع‌آوری کرده و پس از بازنشستگی به‌صورت مستمری به افراد پرداخت می‌کنند. هدف اصلی این سیستم‌ها ایجاد امنیت مالی در دوران کهولت سن و کاهش وابستگی افراد به دولت یا خانواده است.
جایگاه جهانی صندوق‌های بازنشستگی
بیش از ۷۵ درصد کشورهای جهان از سیستم‌های بازنشستگی بهره می‌برند. در کشورهای پیشرفته، این سیستم‌ها معمولاً شامل ترکیبی از صندوق‌های دولتی و خصوصی هستند. طبق آمارهای سازمان بین‌المللی کار، جمعیت بازنشستگان تا سال ۲۰۵۰ به بیش از ۲ میلیارد نفر خواهد رسید. در حال حاضر، حدود ۳۰ درصد از جمعیت جهان در صندوق‌های بازنشستگی خصوصی مشارکت دارند، که این رقم در کشورهای پیشرفته به ۸۰ درصد می‌رسد.
انواع صندوق‌های بازنشستگی و تفاوت آنها
به طور کلی، چهار نوع اصلی صندوق بازنشستگی وجود دارد:
- دولتی (مانند سیستم‌های تأمین اجتماعی در سوئد یا ژاپن)
- خصوصی (مانند طرح 401(k) در آمریکا)
- شغلی (تاسیس‌شده توسط کارفرمایان برای کارکنان)
- ترکیبی (فعالیت به عنوان صندوق سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی مختلف مانند سهام، اوراق قرضه و املاک)
مزایا و معایب صندوق‌های بازنشستگی
از مزایای اصلی می‌توان به ایجاد امنیت مالی، کاهش وابستگی به کمک‌های دولتی و ترویج پس‌انداز بلندمدت اشاره کرد. اما چالش‌هایی نظیر ریسک‌های اقتصادی، وابستگی به سیاست‌های دولتی، و فشار جمعیتی از مهم‌ترین معایب محسوب می‌شوند.
وضعیت و چالش‌های صندوق‌های بازنشستگی در ایران
در ایران، اولین صندوق‌ها قبل از انقلاب اسلامی برای کارکنان دولت و نظامیان شکل گرفت. سازمان تأمین اجتماعی در سال ۱۳۵۴ ایجاد شد تا پوشش گسترده‌تری به شاغلان بدهد. در ادامه به واسطه تحولات اجتماعی و به دلیل تحمیل هزینه‌های ناشی از تورم، نرخ بالای بیکاری، کاهش تعداد بیمه‌شدگان جدید و افزایش بازنشستگان، فشارهایی به صندوق‌های بازنشستگی وارد شد.
راهکارهای بهبود صندوق‌های بازنشستگی
مهم‌ترین اقدام، تقویت صندوق‌های ترکیبی (شغلی و تکمیلی) است. ایجاد مشوق‌های مالیاتی برای مشارکت در این صندوق‌ها، اصلاح قوانین و افزایش شفافیت می‌تواند منابع مالی این سیستم را افزایش دهد. همچنین تجربه کشورهای پیشرفته نشان می‌دهد که نظارت مالی دقیق و مشارکت بخش خصوصی نقش مهمی در پایداری صندوق‌ها دارد.
نمونه انواع صندوق‌های بازنشستگی تکمیلی جهان
صندوق‌های بازنشستگی تکمیلی از نظر ساختار مالی و شیوه سرمایه‌گذاری به سه دسته تقسیم می‌شوند:
- صندوق با مزایای تعریف‌شده (Defined Benefit – DB)
- مزایای نهایی مشخص
- پرداختی‌ها بر اساس سابقه و حقوق
- ریسک مالی با کارفرما
- صندوق با مشارکت تعریف‌شده (Defined Contribution – DC)
- سهم پرداختی ثابت
- مزایا وابسته به عملکرد سرمایه‌گذاری
- ریسک با فرد
- صندوق در صندوق یا ترکیبی (Fund Of Funds – FOF / Hybrid Funds)
- پرتفوی متنوع
- بازدهی متنوع و ریسک کمتر
معرفی صندوق‌های بازنشستگی تکمیلی در ایران
در حال حاضر، ساختار تمامی صندوق‌های بازنشستگی تکمیلی فعال در ایران از نوع صندوق در صندوق یا ترکیبی است. اولین صندوق بازنشستگی تکمیلی در ایران از آذرماه ۱۴۰۲ فعالیت خود را آغاز کرد. اکنون صندوق‌های اندیشه تأمین، اندوخته آگاه، آتیه مفید، کاریز و آتیه فولاد با مجموع دارایی بیش از ۴ هزار میلیارد تومان در حال فعالیت هستند. بزرگترین آنها صندوق آتیه مفید با خالص ارزش دارایی به اندازه ۱.۶ هزار میلیارد تومان است.
بررسی ویژگی‌های صندوق بازنشستگی تکمیلی اندیشه تأمین
این صندوق توسط شرکت سبدگردان اندیشه صبا و با مجوز سازمان بورس تأسیس شده و در ۲۴ اردیبهشت ۱۴۰۴ پذیره‌نویسی آن تکمیل شده است. هر فرد، بدون توجه به نوع شغل، می‌تواند به طور مستقل عضو این صندوق شود. سرمایه‌گذاری‌ها براساس مدیریت حرفه‌ای ریسک و تحلیل‌های مالی صورت می‌گیرد.
مزایای صندوق‌های بازنشستگی تکمیلی برای افراد
مالکیت فردی، انعطاف‌پذیری در پرداخت، بازخرید و انتقال‌پذیری، مزایای مالیاتی و کمک به حفظ ارزش سرمایه در برابر تورم از مزایای مهم این صندوق‌ها هستند و می‌توانند موجب افزایش رضایت شغلی و انگیزه شاغلان شوند.
چالش‌های صندوق‌های بازنشستگی تکمیلی در ایران
این صندوق‌ها با وجود ظرفیت بالا، با چالش‌هایی مانند نبود فرهنگ‌سازی و آگاهی عمومی، فقدان مشوق‌های مالیاتی کافی، قوانین محدودکننده، ریسک‌های اقتصادی و تورمی، محدودیت در سرمایه‌گذاری، مشکلات نقدشوندگی، عدم مشارکت کارفرمایان و بی‌اعتمادی عمومی مواجه‌اند.
جمع‌بندی و سخن پایانی
دکتر حامد حامدی نیا تأکید می‌کند صندوق‌های بازنشستگی برای پایداری نیازمند اصلاحات جدی و ساختاری هستند و دستیابی به این هدف تنها با مشارکت عمومی و همکاری بخش‌های دولتی و خصوصی امکان‌پذیر است. با توسعه ابزارهای نوین مالی و به‌کارگیری راهکارهای پایدار، می‌توان آینده‌ای بهتر برای نظام بازنشستگی و رفاه بازنشستگان کشور رقم زد.
نظرات :
شما می توانید اولین نفری باشید که برای این مطلب نظر می دهید.